Voeding en gezondheid

Onderzoeksvraag:
Hoewel vele studies het verband tussen voeding en het risico op het krijgen van een inflammatoire darmziekte oftewel "Inflammatory Bowel Disease" (IBD) onderzocht hebben, is er geen systematisch overzichtsartikel bekend. Daarom werd dit overzichtsartikel uitgevoerd.

Bestaat er een relatie tussen voeding en het krijgen van een inflammatoire darmziekte?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 18 patiënt-controle studies en 1 cohort studie, met 2609 patiënten met een inflammatoire darmziekte (1269 met ziekte van Crohn en 1340 met colitis ulcerosa) en meer dan 4000 mensen zonder een inflammatoire darmziekte (de controles).

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden dat een hoge inname van totaal vet, PUFA’s, omega-6 vetzuren en vlees de kans op het krijgen van de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa verhoogde.
De onderzoekers vonden dat een hoge inname van vezels en fruit de kans op het krijgen van de ziekte van Crohn verlaagde.
De onderzoekers vonden dat een hoge inname van groenten de kans op het krijgen van colitis ulcerosa verlaagde.

Oorspronkelijke titel:
Dietary Intake and Risk of Developing Inflammatory Bowel Disease: A Systematic Review of the Literature by Hou JK, Abraham B and El-Serag H.

Link:
http://www.nature.com/ajg/journal/v106/n4/pdf/ajg201144a.pdf

Extra informatie van El Mondo:
Lees hier meer over patiënt-controle studies en cohort studies.
Lees hier meer over PUFA’s en omega-6 vetzuren.

 

Hieronder vindt u wetenschappelijke onderzoeken naar de voedingstoestand in ontwikkelingslanden.

De overzichtsartikelen (meta-analyses) van gerandomiseerde, placebo-gecontroleerde dubbelblinde humane studies (RCT’s) geven antwoord op de volgende vraag:
“Is het slikken van voedingssupplementen zinvol?”. Ja bij een positieve conclusie en nee bij een negatieve conclusie.

De overzichtsartikelen (meta-analyses) van cohort studies of van patiënt-controle studies geven antwoord op de volgende vraag:
”Moet ik mijn voedingspatroon veranderen?”.

• Vitamine A-supplement verlaagt mortaliteit en gezichtsproblemen onder jonge kinderen

Onderzoeksvraag:
Hebben jonge kinderen baat bij het slikken van vitamine A-supplement?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 43 RCT’s met 215633 kinderen van 6 maanden tot 5 jaar. De gemiddelde leeftijd was 30.5 maanden.

Resultaten en conclusies:
17 RCT’s met 194483 deelnemers liet zien dat kinderen die vitamine A-supplementen kregen, liepen significant 24% [95% BI = 0.69-0.83] minder kans dood te gaan (=all-cause-mortaliteit) dan kinderen die geen vitamine A-supplementen kregen. Significant wil zeggen, er is een verband bij een 95% betrouwbaarheid.

7 RCT’s liet zien dat kinderen die vitamine A-supplementen kregen, liepen significant 28% [95% BI = 0.57-0.91] minder kans dood te gaan aan diarree dan kinderen die geen vitamine A-supplementen kregen. Significant wil zeggen, er is een verband bij een 95% betrouwbaarheid.

De onderzoekers vonden ook dat het slikken van vitamine A-supplementen de kans op het krijgen van diarree significant met 15% [95% BI = 0.82-0.87] verlaagde. Voor mazelen was significant 50% [95% BI = 0.37-0.67], voor de prevalentie van de problemen met het gezichtsvermogen was 68% [95% BI = 0.21-0.50] en voor xerophthalmie was significant 69% [95% BI = 0.22-0.45]

De onderzoekers concludeerden dat het slikken van vitamine A-supplementen de kans op mortaliteit, morbiliteit en het krijgen van problemen met het gezichtsvermogen onder jonge kinderen verlaagde.

Oorspronkelijke titel:
Vitamin A supplements for preventing mortality, illness, and blindness in children aged under 5: systematic review and meta-analysis by Mayo-Wilson E, Imdad A, […], Sheriff NN.

Link:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3162042/pdf/bmj.d5094.pdf

Extra informatie van El Mondo:
Lees hier meer over vitamine A.

Product:
Roomboter van het merk Milsani.

Bijzonderheden:
Het product bevat 82% vet.

82% melkvet:
Roomboter wordt gemaakt van room. Room is een ander woord voor melkvet. Melkvet wordt verkregen door melk te scheiden (karnen) in de water- en de vetfase. De vetfase wordt room (met vetgehalte 40%) genoemd. Er is ongeveer 25 liter melk nodig om 1 kg boter te kunnen maken.

Roomboter is een wettelijk vastgelegde naam. Dat wil zeggen de fabrikant mag pas het woord “roomboter” op de verpakking zetten wanneer het product voldoet aan de wettelijke eisen. Roomboter moet van de wet minimaal 82% melkvet en maximaal 16% vocht bevatten. 82% melkvet komt overeen met 82 gram vet per 100 gram product (zie de ingrediëntenlijst). Vandaar 82% vetgehalte op de verpakking!

Als consument is goed om te weten dat alle productnamen (zoals kaas, yoghurt, jam en sinaasappelsap) van levensmiddelen aan wettelijke eisen moeten voldoen. De reden hierachter is, om de identiteit van het product te beschermen. Anders zijn er roomboter te vinden met 55% vet of met 13% vet.

741 kcal per 100 gram:
Dit product levert per 100 gram 741 kcal. Hoe wordt deze 741 kcal berekend?
Dit product bevat per 100 gram 0.6 gram eiwit, 0.2 gram koolhydraten, 82 gram vet en 0 gram vezels.

0.6 gram eiwit levert 0.6x4                    = 2.4 kcal. 1 gram eiwit levert 4 kcal.
0.2 gram koolhydraten leveren 0.2x4    = 0.8 kcal. 1 gram koolhydraat levert 4 kcal.
82 gram vet levert 82x9                         = 738 kcal. 1 gram vet levert 9 kcal.
0 gram vezel levert 0.2x2                      = 0 kcal. 1 gram vezel levert 2 kcal.

Dus 2.4+0.8+738+0 = 741.2 kcal. Afgerond naar beneden is dat 741 kcal per 100 gram.

Als consument is goed om te weten dat eiwit, koolhydraten, vet en vezels samen het caloriegehalte van een product leveren.

Waarom bestaat geen roomboter light?
Light is een voedingsclaim. Dat wil zeggen de fabrikant mag het woord “light” pas op de verpakking zetten wanneer het product voldoet aan de wettelijke eis. Light is voor de wet minimaal 30% minder calorieën dan het oorspronkelijke product.

Dit (oorspronkelijke) product bevat per 100 gram 741 kcal. Om het woord “light” op de verpakking te mogen zetten, moet de fabrikant van deze 741 kcal 30% afhalen. 30% van 741 kcal is 222.3 kcal. Dus in roomboter light zal dus 741-222.3 = 518.7 kcal zitten. Maar de consument kan roomboter light nergens kopen. Hoe komt dat? Dat komt omdat roomboter light niet meer voldoet aan de wettelijke eis van 82% vet per 100 gram.

Zoals eerder uitgelegd, moet roomboter van de wet 82 gram vet per 100 gram product bevatten. Om 222.3 kcal uit het product te kunnen halen moet de fabrikant 222.3/9 = 24.7 gram vet uit het product halen. Maar door 24.7 gram vet uit het product te halen bevat het product niet meer 82 gram maar 57.3 vet per 100 gram.
57.3 gram vet per 100 gram voldoet niet meer aan de wettelijke eis van 82 gram vet per 100 gram. Anders gezegd, door 222.3 kcal uit roomboter te halen, mag de fabrikant van de wet niet meer het woord “roomboter” op de verpakking zetten en daarom kan de consument nergens roomboter light kopen!

Het woord “light” kan niet altijd op elk product gezet worden omdat elk product aan wettelijke eisen moet voldoen!

De kleur van roomboter:
De gelige kleur van roomboter wordt veroorzaakt door beta-caroteen. Beta-caroteen is een carotenoïde die in gras en hooi zit. Maar het gehalte aan beta-caroteen in gras ligt hoger dan in hooi. In de wintermaanden eten koeien voornamelijk hooi waardoor het beta-caroteengehalte in melk lager ligt dan in de zomermaanden.
Met andere woorden, roomboter gemaakt in de wintermaanden zal dus minder gelig moeten zijn dan in de zomermaanden. Toch is de kleur van roomboter het hele jaar door constant. Hoe kan dat? Dat komt omdat tijdens de productie van roomboter in de wintermaanden extra beta-caroteen wordt toegevoegd. De fabrikant mag van de wet in de wintermaanden de kleur van roomboter kunstmatig bijkleuren. Dit kunstmatig bijkleuren met beta-caroteen of met bixine of met norbixine hoeft de fabrikant van de wet niet op de verpakking te vermelden. De reden hierachter is dat roomboter voor de wet een natuurlijk product is en het uiterlijk van een natuurlijk product varieert gedurende het hele jaar nogal. De fabrikant mag van de wet op een kunstmatige manier voor deze variatie corrigeren zonder dat op de verpakking te vermelden!

Cholesterol en transvet:
In roomboter zitten van nature vitamine A, D, beta-caroteen en emulgatoren. Deze 4 stoffen zijn ook terug te vinden in halvarine en margarine. Maar in roomboter zitten van nature ook cholesterol en transvetzuren. Zo zit in 100 gram roomboter 3.5 gram transvetzuren en 221 mg cholesterol. Maar van de wet hoeft de fabrikant vitamine A, D, beta-caroteen, emulgatoren, transvetzuren en cholesterol niet op de verpakking te zetten. Dus wat niet op de verpakking staan, wil niet zeggen dat ze ook niet in het product zitten!

Als consument is goed om te weten dat wat van nature in het product zitten, hoeft de fabrikant van de wet niet op de verpakking te zetten!

De reden dat vitamine A, D, beta-caroteen en emulgatoren op de verpakking van halvarine en margarine staan, is omdat ze tijdens de productie kunstmatig worden toegevoegd.
Wat kunstmatig worden toegevoegd, moeten in de ingrediëntenlijst vermeld worden. Maar wat van nature in het product zit, hoeft dat niet. Echter, wat van nature in een product zitten, hoeven niet altijd gezond te zijn!

Voor de gezondheid maakt het niet zoveel uit of vitamine A, D, beta-caroteen en emulgatoren kunstmatig zijn of niet.

Omdat roomboter voor de wet een natuurlijk product is, mag de fabrikant deze tekst op de verpakking zetten: het product bevat geen enkel kunstmatige toevoeging.

Waarom is de verpakking niet transparant?
Roomboter is een vetrijk product en het grootste nadeel hiervan is dat vet door zonlicht afgebroken wordt. Door de afbraak van vet krijgt het product een onaangename geur en smaak en dat wil de consument niet. Om deze onaangename geur en smaak te voorkomen, wordt roomboter daarom lichtdicht verpakt. Lichtdichte verpakking kan nooit transparant zijn.

De verpakking van roomboter heeft ook een zilverlaag. Deze zilverlaag werkt conserverend. Zilver is namelijk een natuurlijk conserveermiddel. Dat is ook de reden waarom chocoladeletter in een zilververpakking zit!

Zit er E-nummers in?
Ja en nee. Beta-caroteen, bixine of norbixine die toegevoegd worden om roomboter in de wintermaanden kunstmatig bij te kleuren zijn E-nummers. Zo is beta-caroteen  E160a en bixine en norbixine E160b.

Wat is gezonder?
Roomboter zonder uitgebreide ingrediëntenlijst omdat het niet wettelijk verplicht is of halvarine/margarine met een uitgebreide ingrediëntenlijst omdat het wettelijk verplicht is?

Voedingswaarden:
Dit product levert 0.32 En% eiwit, 0.11 En% koolhydraten (waarvan 0.11 En% eenvoudige suikers) en 99.60 En% vet, waarvan 68.50 En% verzadigd vet en 4.25 En% transvet.

Door het hoge gehalte aan verzadigd vet is roomboter bij kamertemperatuur niet vloeibaar!
Door het hoge gehalte aan verzadigd vet heeft roomboter in de mond een groter koelend effect dan margarine of halvarine.
Door het hoge gehalte aan vetzuren met korte ketens maakt roomboter licht verteerbaar.
Door het lage gehalte aan verzadigd vet is olijfolie bij kamertemperatuur vloeibaar!

Voedingskundig gezien mag een gezond product maximaal 35 En% vet, maximaal 10 En% verzadigd vet en maximaal 1 En% transvetzuren bevatten. Met andere woorden, roomboter behoort niet tot een gezond product. Dat is ook de reden dat voedingsdeskundigen de voorkeur geven aan het gebruik van margarine of halvarine. 

Hieronder vindt u wetenschappelijke onderzoeken naar de relatie tussen voeding en hart- en vaatziekten.

De overzichtsartikelen (meta-analyses) van gerandomiseerde, placebo-gecontroleerde dubbelblinde humane studies (RCT’s) geven antwoord op de volgende vraag:
“Is het slikken van voedingssupplementen zinvol?”. Ja bij een positieve conclusie en nee bij een negatieve conclusie.

De overzichtsartikelen (meta-analyses) van cohort studies of van patiënt-controle studies geven antwoord op de volgende vraag:
”Moet ik mijn voedingspatroon veranderen?”.

1. PUFA verlaagt hart- en vaatziekten
2. 25-375 mg soja-isoflavonen per dag verlaagt de bloeddruk met 1.92 mmHg
3. Zinksupplementen verhogen de kans op hart- en vaatziekten 
4. Calciumsupplementen verhogen een hartinfarct
    

Onderzoeksvraag:
Verlaagt het eten van soja-isoflavonen de bloeddruk?

Studieopzet:
Een meta-analyse van 14 gerandomiseerde, placebogecontroleerde, dubbelblinde interventiestudies (RCT’s) met 789 deelnemers. Er was geen heterogeniteit tussen de studies.

Resultaten en conclusies:
De meta-analyse liet zien dat het eten van 25-375 mg soja-isoflavonen per dag gedurende 2-24 weken de bovendruk van personen met een normale of met een lichtverhoogde bloeddruk  significant met 1.92 mmHg [95% BI = -3.45 tot -0.39, p = 0.01] verlaagde. Significant wil zeggen, er is een verband bij een 95% betrouwbaarheid.
Dit significante, verlaagde effect bleef staan in de sensitiviteitsanalyses.

De meta-analyse liet zien dat het eten van 25-375 mg soja-isoflavonen per dag gedurende 2-24 weken de onderdruk niet-significant met 0.13 mmHg [95% BI = -1.03 tot 0.78, p = 0.78] verlaagde. Niet-significant wil zeggen, er is geen verband bij een 95% betrouwbaarheid.

Er werd geen dosisafhankelijk verband tussen het eten van soja-isoflavonen en bloeddruk gevonden.

De onderzoekers concludeerden dat het eten van soja-isoflavonen (25-375 mg soja-isoflavonen per dag gedurende 2-24 weken) de bovendruk maar niet de onderdruk verlaagde.

Oorspronkelijke titel:
Effects of soy isoflavone extract supplements on blood pressure in adult humans: systematic review and meta-analysis of randomized placebo-controlled trials by Taku K, Lin N, […], Watanabe S.

Link:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20577121

Extra informatie van El Mondo:
Een gezonde bloeddruk is 120/80 mmHg of 140/90 mmHg voor personen boven 60 jaar. Hypertensie oftewel een hoge bloeddruk is wanneer de bloeddruk groter is dan 140 en groter is dan 90 mmHg is.
120 is de bovendruk oftewel systolische druk en 80 de onderdruk oftewel diastolische druk.

De bovendruk (=systolische druk) is de druk op het moment dat het hart het bloed uitpompt. Hierdoor neemt de druk in de bloedvaten toe.
De onderdruk (=diastolische druk) wordt gemeten op het moment dat het hart zich tussen twee slagen in, ontspant en zich opnieuw met bloed vult.

Soja-isoflavonen zijn flavonoïden. Lees hier meer over flavonoïden.

Hieronder vindt u wetenschappelijke onderzoeken naar de relatie tussen voeding en chronische ziekten.

De overzichtsartikelen (meta-analyses) van gerandomiseerde, placebo-gecontroleerde dubbelblinde humane studies (RCT’s) geven antwoord op de volgende vraag:
“Is het slikken van voedingssupplementen zinvol?”. Ja bij een positieve conclusie en nee bij een negatieve conclusie.

De overzichtsartikelen (meta-analyses) van cohort studies of van patiënt-controle studies geven antwoord op de volgende vraag:
”Moet ik mijn voedingspatroon veranderen?”.

• Leverpatiënten moeten geen antioxidanten-supplementen slikken!
   

Onderzoeksvraag:
Verlaagt het eten van donkergroene bladgroenten de kans op het krijgen van suikerziekte type 2?

Studieopzet:
Een meta-analyse van 6 prospectieve cohort studies met 223 512 deelnemers, een leeftijd van 30 tot 74 jaar en een gemiddelde follow-up duur van 13.4 jaar (4.6-23 jaar). Er was heterogeniteit tussen de studies.

Prospectief wilt zeggen de proefpersonen worden in de tijd gevolgd. Anders gezegd, de proefpersonen hebben aan het begin van de studie geen suikerziekte type 2.

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden dat het eten van 143 gram donkergroene bladgroenten per dag de kans op het krijgen van suikerziekte type 2 significant met 14% deed afnemen. De hazard ratio was 0.86 [95% BI = 0.77-0.96, p = 0.01). Significant wil zeggen, er is een verband bij een 95% betrouwbaarheid.

Maar het eten van groenten en fruit (alleen of gecombineerd) verlaagde niet de kans op het krijgen van suikerziekte type 2.

De onderzoekers concludeerden dat het eten van donkergroene bladgroenten (143 gram per dag) de kans op het krijgen van suikerziekte type 2 mogelijk verlaagde. Mogelijk omdat er heterogeniteit tussen de studies was.

Oorspronkelijke titel:
Fruit and vegetable intake and incidence of type 2 diabetes mellitus: systematic review and meta-analysis by Carter P, Gray LJ, […], Davies MJ.

Link:
http://www.bmj.com/content/341/bmj.c4229.full.pdf+html

Extra informatie van El Mondo:
Donkergroene bladgroenten zijn boerenkool, spinazie, waterkers, raapsteeltjes, paksoi en broccoli.

De belangrijkste oorzaak van suikerziekte type 2 is overgewicht (=een BMI >25). Suikerziekte type 1 en suikerziekte type 2 zijn totaal verschillende ziekten en worden daarom anders behandeld.

Wanneer er in een overzichtsartikel heterogeniteit tussen de studies gevonden wordt, moet de gevonden conclusie met voorzichtigheid geïnterpreteerd worden.


 

Onderzoeksvraag:
Verschillende leverziekten worden in verband gebracht met oxidatieve stress. Daarom worden antioxidanten voorgesteld als potentiële therapeutische middelen bij verschillende leverziekten. Echter, het bewijs ter ondersteuning van deze suggestie is dubbelzinnig. Daarom werd dit overzichtsartikel uitgevoerd.

Hebben leverpatiënten baat bij het slikken van antioxidanten?

Studieopzet:
Een meta-analyse van 20 gerandomiseerde, placebogecontroleerde, dubbelblinde humane studies (RCT’s) met 1225 proefpersonen. Van deze 20 studies zijn er 3 studies over beta-caroteen-supplementen, 2 over vitamine A-supplementen, 9 over vitamine C-supplementen, 15 over vitamine E-supplementen en 8 over selenium-supplementen.  

De meeste studies hadden een hoog risico op bias en toonden heterogeniteit.

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden dat het slikken van antioxidanten het risico dood te gaan aan een leverziekte niet-significant met 11% verlaagde. Het relatieve risico (RR) was 0.89 [95% BI = 0.39-2.05]. Niet -significant wil zeggen, er is geen verband bij een 95% betrouwbaarheid.

De onderzoekers vonden dat antioxidanten-supplementen de activiteit van het leverenzym gamma glutamyl transpeptidase significant verhoogde [MD 24.21 IU/L, 95% BI = 6.67-41.75].

De onderzoekers concludeerden dat het niet wetenschappelijk bewezen was, dat leverpatiënten baat hadden bij het slikken van antioxidanten maar dat het slikken van antioxidanten-supplementen de productie van de leverenzymen verhoogde.

Oorspronkelijke titel:
Meta-analysis: antioxidant supplements for liver diseases – the Cochrane Hepato-Biliary Group by Bjelakovic G, Gluud Ll, […], Gluud C.

Link:
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1365-2036.2010.04371.x/full

Extra informatie van El Mondo:
Er komen steeds meer wetenschappelijk bewijs dat het slikken van antioxidanten geen voordelen voor het lichaam oplevert, in veel gevallen levert het zelfs nadelen voor het lichaam op. Daarom raden voedingsdeskundigen aan om antioxidanten niet uit voedingssupplementen maar uit voeding te halen.

Slik pas voedingssupplementen wanneer de claim goedgekeurd is door de EFSA of wanneer een positief effect wordt gevonden in een overzichtsartikel van RCT's.

Bereiding & Ingrediënten

Voedingswaarde:
Dit recept bevat per persoon 329 kcal, 17 gram eiwit, 16 gram vet en 28 gram koolhydraten oftewel 21 En% eiwit, 44 En% vet en 35 En% koolhydraten. Dit recept bevat 5 En% verzadigd vet.
Dit is een verantwoorde lunch want een verantwoorde lunch bevat maximaal 450 kcal.

Deze maaltijd heeft een GI-getal van 36 en is daarom geschikt voor suikerpatiënten. Suikerpatiënten worden aangeraden om maaltijden met een laag GI-getal te eten omdat ze het bloedsuikergehalte minder sterk doen schommelen.
Maaltijden met een laag GI-getal zijn maaltijden met een GI-getal van 55 of lager. Maaltijden met een laag GI-getal geven een langer verzadigingsgevoel (dus minder eetmomenten gedurende de dag) dan maaltijden met een hoog GI-getal (70 of hoger).

Dit recept levert dankzij de tomaten per persoon rond 15 mg lycopeen. Lycopeen is een antioxidant.

In combinatie met:
Deze maaltijd in combinatie met 6 sneetjes sesamgranenbrood en 1 pizza Casa de Mama levert 26 gram vezels op.
25-30 gram vezels per dag verlaagt de kans op het krijgen van hart- en vaatziekten, dikke darmkanker en overgewicht.
Vezelrijke producten (minimaal 1.3 gram vezels per 100 kcal) geven een langer verzadigingsgevoel en dus minder eetmomenten gedurende de dag.

Dit recept in combinatie met 4 sneetjes sesamgranenbrood levert per persoon 638 kcal, 30 gram eiwit, 23 gram vet, 78 gram koolhydraten oftewel 19 En% eiwit, 33 En% vet en 48 En% koolhydraten. Deze combinatie levert 11 En% verzadigd vet, 2.2 gram vezels per 100 kcal en een GI-getal van 61.
Deze combinatie is een gezonde combinatie want een gezonde maaltijd mag maximaal 35 En% vet, maximaal 10 En% verzadigd vet, minimaal 1.3 gram vezels per 100 kcal en een GI-getal van maximaal 70 hebben.
 

Bereiding:

• Voeg de soepballetjes en de tomatensoep aan de pan toe. Breng het geheel aan de kook en laat de soep 10 minuten al roerend koken.
• Voeg de soepgroente vervolgens toe en laat het 5 minuten koken.
• Serveer de soep in 4 diepe borden.

Ingrediënten:

• 1 pak tomatensoep met gehaktballetjes (1200 ml)
• 1 zak soepgroenten (300 gram)
• 1 bak soepballetjes (225 gram)

Onderzoeksvraag:
Verlaagt het eten van lycopeen het cholesterolgehalte en de bloeddruk?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 12 RCT’s.

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden dat het eten van 25 mg lycopeen of meer per dag het totale cholesterolgehalte significant met 7.55 mg/dl [±6.15 mg/dl, p=0.02] verlaagde. Significant wil zeggen, er is een verband bij een 95% betrouwbaarheid.

De onderzoekers vonden dat het eten van 25 mg lycopeen of meer per dag het LDL-cholesterolgehalte significant met 10.35 mg/dl [±5.64 mg/dl, p=0.0003] verlaagde. Significant wil zeggen, er is een verband bij een 95% betrouwbaarheid.

Het effect van lycopeen op het totale cholesterol- en LDL-cholesterolgehalte verloor haar significantie bij een inname van minder dan 25 mg lycopeen per dag. Geen significantie wil zeggen, er is geen verband bij een 95% betrouwbaarheid.

De onderzoekers vonden dat het eten van 25 mg lycopeen of meer per dag de bovendruk significant met 5.60 mmHg [±5.26 mmHg, p=0.04] verlaagde. Significant wil zeggen, er is een verband bij een 95% betrouwbaarheid.

De onderzoekers concludeerden dat een lycopeeninname van 25 mg of meer per dag het LDL-cholesterol met ongeveer 10% verlaagde, wat vergelijkbaar is met het effect van een lage dose statines bij patiënten met een licht verhoogd cholesterolgehalte. Verder is meer onderzoek nodig om het gesuggereerde gunstige effect op het totale serum cholesterolgehalte en de systolische bloeddruk (bovenddruk) te bevestigen.

Oorspronkelijke titel:
Protective effect of lycopene on serum cholesterol and blood pressure: Meta-analyses of intervention trials by Ried K and Fakler P.

Link:
http://www.maturitas.org/article/S0378-5122%2810%2900446-9/abstract

Extra informatie van El Mondo:
Lycopeen is een carotenoïde en is verantwoordelijk voor de rode kleur van de tomaten.

Onderzoeksvraag:
Studies bij mensen en dieren suggereren dat zink de potentie heeft de stofwisseling van cholesterol te beïnvloeden en daardoor het risico op cardiovasculaire ziekten beïnvloedt.

Verlagen zinksupplementen de kans op het krijgen van hart- en vaatziekten?

Studieopzet:
Dit overzichtartikel bevatte 20 gerandomiseerde, placebogecontroleerde, dubbelblinde interventiestudies (RCT’s) met 14238 deelnemers.  

Resultaten en conclusies:
De meta-analyse liet zien dat het slikken van zink geen significant effect op het plasma totale cholesterol, LDL-cholesterol, HDL-cholesterol of plasma triglyceridenconcentratie had. Geen significantie wil zeggen, er is geen verband bij een 95% betrouwbaarheid.

Echter, secondaire analyse in gezonde deelnemers liet zien dat het slikken van zink het plasma HDL-cholesterol significant met 0.10 mmol/L [± 0.02 mmol/L, p < 0.001, n = 13215] verlaagde, wat overeenkwam met een verlaging van 7% ten opzichte van de beginwaarde.

De onderzoekers vonden dat het slikken van zink het plasma zinkconcentratie significant met 2.42 micromol/L [± 0.25 μmol/L, p < 0.001; n = 14047] verhoogde.

De onderzoekers concludeerden dat het slikken van zink de zinkconcentratie in het lichaam verhoogde, terwijl het HDL-cholesterol in gezonde personen verlaagde en dus bijdroeg aan een verhoogde kans op het krijgen van hart- en vaatziekten.

Oorspronkelijke titel:
Effects of zinc on plasma lipoprotein cholesterol concentrations in humans: A meta-analysis of randomised controlled trials by Fostera M, Petoczb P and Sammana S.

Link:
http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0021915009009952

Extra informatie van El Mondo:
Lees hier meer over zink.
Slik pas voedingssupplementen wanneer de claim goedgekeurd is door de EFSA of wanneer een beschermend effect wordt gevonden in overzichtsartikelen van RCT’s.

Onderzoeksvraag:
Coënzym Q10 is een antioxidant waarbij verondersteld wordt dat die de functionele status  bij congestief hartfalen (het hart kan niet genoeg bloed rondpompen om aan de lichaamsbehoeften te voldoen) verbetert. Verschillende studies die gekeken hebben naar de effecten van coënzym Q10 op congestief hartfalen leveren echter tegenstrijdige resultaten op. Daarom werd dit overzichtsartikel uitgevoerd.

Kunnen coënzym Q10-supplementen de ejectie fractie (de hoeveelheid bloed die per hartslag door het hart wordt uitgepompt) bij congestief hartfalen verbeteren?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte klein opgezette studies.

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden in een gepoolde analyse dat het slikken van coënzym Q10 de ejectie fractie significant met 3.67% [95% BI = 1.60%-5.74%] deed toenemen. Significant wil zeggen, er is een verband bij een 95% betrouwbaarheid.

De subgroep-analyses lieten een significante verbetering van de ejectie fractie zien in crossover studies, studies met een behandelingsduur van maximaal 12 weken, studies uitgevoerd voor 1994, studies met een dosering van maximaal 100 mg coënzym Q10 per dag en in patiënten met minder ernstig congestief hartfalen. Echter, deze subgroep-analyses zouden met voorzichtigheid geïnterpreteerd moeten worden vanwege het geringe aantal studies en patiënten per subgroep.

De onderzoekers concludeerden dat het slikken van coënzym Q10 de ejectie fractie in patiënten met congestief hartfalen mogelijk verbeterde. Meer goedopgezette studies zijn nodig om dit positieve effect te bevestigen.

Oorspronkelijke titel:
Effect of coenzyme Q10 supplementation on heart failure: a meta-analysis by Fotino AD, Thompson-Paul AM and Bazzano LA.

Link:
http://ajcn.nutrition.org/content/97/2/268.abstract

Extra informatie van El Mondo:
Bij gezonde personen wordt met elke hartslag ongeveer 2/3 deel oftewel 60% van het aanwezige bloed weggepompt. De ejectie fractie (EF) is dan 60%. Bij hartfalen is de EF in het algemeen minder dan 40%. De EF is een goede objectieve maat om een indruk te krijgen van de pompfunctie van het hart.

Lees hier meer over coënzym Q10.

 

Voedingswaarde:
Dit recept bevat per persoon 645 kcal, 37 gram eiwit, 16 gram vet en 88 gram koolhydraten oftewel 22 En% eiwit, 23 En% vet en 55 En% koolhydraten. Dit recept bevat 4 En% verzadigd vet en 1.5 gram vezels per 100 kcal.
Deze maaltijd is een gezonde maaltijd want een gezonde maaltijd mag maximaal 35 En% vet, maximaal 10 En% verzadigd vet, minimaal 1.3 gram vezels per 100 kcal en een GI-getal van maximaal 70 hebben.

Deze maaltijd is geschikt voor sporters want ze worden aangeraden te kiezen voor maaltijden met 20-30 En% vet en minimaal 55 En% koolhydraten. Deze maaltijd laat zien waarom professionele sporters vaak pasta eten.

Deze maaltijd is ook geschikt voor hartpatiënten want ze worden aangeraden te kiezen voor maaltijden met maximaal 30-35 En% vet, maximaal 7-10 En% verzadigd vet, minimaal 1.5 gram vezels per 100 kcal en minimaal 1000 mg EPA en DHA.

Deze maaltijd is ook geschikt voor mensen met overgewicht want ze worden aangeraden te kiezen voor maaltijden met maximaal 30 En% vet, maximaal 7 En% verzadigd vet, minimaal 1.5 gram vezels per 100 kcal en een GI-getal van 55 of lager.

De maaltijd dekt dankzij de gerookte zalm per persoon de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid EPA en DHA van 2.5 dagen. 450 mg EPA en DHA per dag verlaagt de kans op het krijgen van hart- en vaatziekten. Haal EPA en DHA liever uit vis, met name vette vis dan uit voedingssupplementen.

In combinatie met:
Deze maaltijd in combinatie met 6 sneetjes meergranenbrood en 50 gram gedroogde vijgen levert 26 gram vezels op.
25-30 gram vezels per dag verlagen de kans op het krijgen van hart- en vaatziekten, dikke darmkanker en overgewicht.
Volkorenbrood, groenten en gedroogde fruit zijn rijk aan vezels.

Vervangen door:
Door de groentemix te vervangen door 120 gram wortels per persoon dekt de maaltijd de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine A van 1 dag. Vitamine A is nodig voor gezonde ogen.

Door de groentemix te vervangen door 100 gram spinazie per persoon dekt de maaltijd de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid foliumzuur van een halve dag.
Spinazie is rijk aan foliumzuur.

Door zalm te vervangen door 100 gram rundergehakt rul gebakken per persoon dekt de maaltijd de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine B12 van 1 dag. Vitamine B12 komt alleen in vlees, zuivel en vis voor. Een vitamine B12-tekort komt vaak bij ouderen voor.  
Deze vervanging in combinatie met 6 sneetjes meergranenbrood en 50 gram gedroogde vijgen dekt de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid zink van 1 dag. Zink is een antioxidant. Rundergehakt is rijk aan zink en vitamine B12.

Door zalm te vervangen door 100 gram kippenlever per persoon dekt de maaltijd de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine A van 9 dagen en de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine B12 van 12 dagen. Deze vervanging levert per persoon ook 350 microgram foliumzuur op.

Bereiding & Ingrediënten van spaghetti met gerookte zalm en groenten voor 4 personen

Bereiding:

• Kook de spaghetti in ruim water met een scheutje olie gaar [De onuitgesproken h in spaghetti is nodig om de g als g te laten klinken. Zonder de h zal spaghetti als spasjetti uitgesproken worden].
• Doe de gepelde tomaten in de pan en zet de pan op het vuur [Door geen gebruik te maken van bakolie wordt het verzadigd vetgehalte van het gerecht laag gehouden].
• Scheur met de hand de gerookte zalm in stukjes en voeg het samen met de groentemix aan de pan.
• Laat de pan 5 minuten op het vuur staan en breng de saus met zout en peper op smaak.
• Verdeel de spaghetti over 4 borden en giet overheen de spaghettisaus.

Ingrediënten:

• Spaghetti (400 gram, ongekookt)
• Gerookt zalmplakjes (400 gram)
• Macaroni-spaghetti groentemix (900 gram)
• 2 blikjes gepelde tomaten (800 gram)
• Zout en peper

Onderzoeksvraag:
Studies naar de relatie tussen diabetes en hepatocellulair carcinoom (primaire leverkanker) leverden inconsistente bevindingen op. Daarom werd dit overzichtsartikel uitgevoerd.

Verhoogt suikerziekte (diabetes) de kans op het krijgen van hepatocellulair carcinoom?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 17 patiënt-controle studies en 32 cohort studies.

Resultaten en conclusies:
De  meta-analyse liet een significante verhoogde risico [RR = 2.31, 95% BI = 1.87-2.84] op het krijgen van hepatocellulair carcinoom onder suikerpatiënten zien. Het significante verhoogde risico onder 17 patiënt-controle studies was  2.40 [95% BI = 1.85-3.11] en onder 25 cohort studies was 2.23 [95% CI: 1.68-2.96]. Significant wil zeggen, er is een verband.

De meta-analyse liet ook zien dat suikerpatiënten 2.43 keer meer kans [RR = 2.43, 95% BI = 1.66-3.55] liepen, dood te gaan aan hepatocellulair carcinoom dan mensen zonder suikerziekte.

De onderzoekers concludeerden dat suikerziekte zowel de kans op het krijgen van hepatocellulair carcinoom als doodgaan aan hepatocellulair carcinoom verhoogde.

Oorspronkelijke titel:
Diabetes mellitus and risk of hepatocellular carcinoma: a systematic review and meta-analysis by Wang P, Kang DH, […], Liu Z.

Link:
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/dmrr.1291/abstract?deniedAccessCustomisedMessage=&userIsAuthenticated=false

Extra informatie van El Mondo:
Het HCC oftewel primaire leverkanker is in de westerse wereld een zeer zeldzame kwaadaardige tumor, maar wel de meest frequente primaire kwaadaardige levertumor. Hepatocellulair carcinoom is wereldwijd een van de meest voorkomende kwaadaardige ziekten.
De belangrijkste oorzaken van primaire leverkanker zijn hepatitis B, C en D, alcoholische levercirrose, metabole leverziekten (zoals hemochromatose en alpha1-antitrypsine deficiëntie) en niet-alcoholische steatohepatitis.
Meer dan 80% van de patiënten met een hepatocellulair carcinoom heeft levercirrose.

Product:
Karvan Cévitam 75% fruit sinaasappel.

Bijzonderheden:
Het product bevat geen kleurstoffen en geen toegevoegde suikers.

75% fruit sinaasappel:
Het product heet 75% fruit. Maar wat betekent 75% fruit eigenlijk?
Bij het raadplegen van de ingrediëntenlijst valt te lezen dat 75% fruit voor 75% sap uit vruchtensapconcentraat staat. Maar wat verstaat de wet onder vruchtensapconcentraat? In het warenwetbesluit Vruchtensappen staat dat vruchtensap uit concentraat:
de waar die wordt verkregen door aan geconcentreerd vruchtensap wéér toe te voegen:

1. de hoeveelheid water die tijdens het concentreren aan dat sap is onttrokken;
2. de uit het sap verdwenen maar tijdens het productieproces van de desbetreffende vruchtensap, of van het vruchtensap van dezelfde soort, teruggewonnen aroma's; en
3. in voorkomend geval pulp en cellen;

Met andere woorden, vruchtensapconcentraat is voor de wet niets anders dan ingedikte sap met nauwelijks water, vezels, vitamines en aroma’s. Anders gezegd, vruchtensapconcentraat lijkt in de vertste verte niet op vers fruit! Dus het woord “fruit” op de verpakking heeft niet dezelfde betekenis als fruit uit een fruitmand!

Het product heet 75% fruit sinaasappel. De naam wekt de suggestie dat dit product uit 75% sinaasappel bestaat. Bij het raadplegen van de ingrediëntenlijst valt te lezen dat 75% fruit sinaasappel uit slechts 26% sinaasappel bestaat.  De resterende 49% is mandarijn, appel en rozenbottel. Maar hoeveel procent mandarijn zit in dit product eigenlijk?
De ingrediëntenlijst laat zien dat het woord “mandarijn” voor het woord “sinaasappel” staat. Dat wil zeggen het percentage mandarijn is in dit product hoger dan het percentage sinaasappel. Anders gezegd, 75% fruit sinaasappel bestaat uit meer dan 26% mandarijn oftewel er zit méér mandarijn dan sinaasappel in 75% fruit sinaasappel!
Dus 75% fruit sinaasappel is een misleidende naam en is daarom in strijd met de levensmiddelenwetgeving.
Als consument is goed om te weten dat de volgorde van de ingrediënten in de ingrediëntenlijst wettelijk vastligt. De ingrediëntenlijst begint altijd met het ingrediënt dat het grootste percentage in het product levert en eindigt met het ingrediënt met het laagste percentage in het product.

Mandarijn- en appelsapconcentraat zijn goedkope vruchtensapconcentraten en worden daarom vaak gebruikt om het sapgehalte aan te vullen tot de wettelijke eis. De wettelijke eis is in dit geval 75%.

De fabrikant claimt dat in dit product sinaasappel (vandaar de naam 75% sinaasappel) zit en daarom moet hij van de wet het percentage sinaasappel in de ingrediëntenlijst vrijgeven. Hij claimt niet dat in dit product ook mandarijn, appel en rozenbottel zit en daarom hoeft hij van de wet het percentage mandarijn, appel en rozenbottel ook niet vrij te geven.
Als consument is goed om te weten dat de fabrikant tegen het vrijgeven van het percentage in de ingrediëntenlijst is. Het vrijgeven van het percentage maakt namelijk dat het product makkelijk na te maken valt en dat wil de fabrikant niet!

15% ADH vitamines:
In dit product zitten 5 vitamines die elk 15% ADH per 100 ml levert (zie tabel voedingswaarde per 100 ml). 15% ADH per 100 ml is de minimale wettelijke eis om te kunnen claimen dat vitamines in het product zitten. Anders gezegd, wanneer de fabrikant vitamines (maar ook mineralen) aan een product toevoegt, moet hij altijd minimaal 15% ADH per 100 ml toevoegen.
Vandaar dat de consument vaak 15% AHD op de verpakking tegenkomt.
Dat aan dit product kunstmatig (dus niet afkomstig van vruchtensapconcentraat) vitamines wordt toegevoegd, is te zien aan de ingrediëntenlijst. Wat in de ingrediëntenlijst staan, worden tijdens de productie kunstmatig toegevoegd. In de ingrediëntenlijst van dit product valt namelijk het woord “vitaminen” te lezen.
Het is namelijk goedkoper vitamines uit een zak te halen dan uit vruchtensapconcentraat.

15% ADH verraadt dat de fabrikant niet zo zeer om de gezondheid van de consument geeft. Want als hij echt om de gezondheid van de consument geeft dan heeft hij meer dan 15% ADH per 100 ml toegevoegd. Maar dat heeft hij niet gedaan. De reden hierachter is, het gaat de fabrikant niet zo zeer om hoeveel vitamines in het product zit. Het gaat hem eerder om het woord vitamine op de verpakking te mogen zetten en dat mag pas van de wet vanaf 15% ADH.

De ADH van vitamines op de verpakking is afkomstig van de Warenwet en niet van de Gezondheidsraad. Anders gezegd, als consument hebt u niets aan de ADH op de verpakking want de AHD van de Warenwet komt niet altijd overeen met die van de Gezondheidsraad! De AHD van de Gezondheidsraad is te vinden op de website van het Voedingscentrum.

Citroenzuur:
In dit product zit het voedingszuur citroenzuur. Voedingszuur is voor de wet een E-nummer. Citroenzuur is nodig om het product naar een vereiste zuurgraad van rond 3.5 te brengen. Een zuurgraad van rond 3.5 is nodig om het product enkele maanden mee te geven. Anders gezegd, een zuurgraad van 3.5 is een conserveringstechniek.

Hoewel het product een zuurgraad van rond 3.5 heeft, smaakt het product niet zuur. Dat komt doordat de suikers in dit product de zure smaak maskeren. Karnemelk heeft bijvoorbeeld een zuurgraad van 4.4, veel hoger dan 3.5 en toch smaakt karnemelk zuur. Dat komt omdat in karnemelk geen suikers zitten die de zure smaak maskeren.

Als consument is goed om te weten dat wanneer in een product citroenzuur of koolzuur zit, ook altijd suikers, zoetstoffen of citraat zitten. Suikers, zoetstoffen en citraat kunnen namelijk de zure smaak, veroorzaakt door citroenzuur of koolzuur maskeren.

Kaliumsorbaat:
Het product bevat het conserveermiddel kaliumsorbaat. Kaliumsorbaat is een goedkoop conserveermiddel en wordt daarom vaak gebruikt. Omdat de hoeveelheid citroenzuur niet voldoende is om dit product een aantal maanden mee te geven wordt kaliumsorbaat toegevoegd.

Als consument is goed om te weten dat de levensmiddelenindustrie meerdere technieken (toevoegen van citroenzuur, koolzuur en kaliumsorbaat) gebruikt om een product te conserveren.

Dit product bevat conserveermiddel maar conserveermiddel heeft bij de consument een negatief imago. Daarom wordt “bevat conserveermiddel” op de verpakking weggelaten!

Geen suikers toegevoegd:
Op de verpakking valt te lezen “geen suikers toegevoegd”. Geen suikers toegevoegd is een voedingsclaim en de fabrikant mag pas deze voedingsclaim op de verpakking zetten wanneer hij tijdens de productie geen suiker in de vorm van sacharose, glucose en/of glucosefructose stroop heeft toegevoegd. Maar de ingrediëntenlijst laat echter zien dat de fabrikant tijdens de productie wel dergelijk suikers in de vorm sacharose en glucosefructose stroop heeft toegevoegd. In de ingrediëntenlijst valt namelijk het woord “suiker oftewel sacharose” en “glucose-fructosestroop” te lezen.
Anders gezegd, de fabrikant overtreedt hier de wet want de voedingsclaim “geen suikers toegevoegd” voldoet hier niet aan de wettelijke eis. Dit is een grove fout en de NVWA zal de fabrikant op de vingers moeten tikken!

Zit er E-nummers in?
Ja in dit product zitten 4 E-nummers. Citroenzuur is E330, vitamine C is E300, kaliumsorbaat is E202 en vitamine E is E309.

Vitamines zijn voor de levensmiddelenindustrie E-nummers!

Wat is gezonder?
Karvan Cévitam 75% fruit sinaasappel of sinaasappel uit een fruitmand?

Voedingswaarden:
Dit product levert per 200 ml bereid product 0.53 En% eiwit, 96 En% koolhydraten (waarvan 96 En% eenvoudige suikers) en 0 En% vet. Door het hoge gehalte aan eenvoudige suikers smaakt het product zoet.

Mensen met overgewicht wordt aangeraden te kiezen voor producten met maximaal 25 En% eenvoudige suikers.

 

Onderzoeksvraag:
Bestaat er een relatie tussen serum 25-hydroxyvitamine D (25(OH)D) en mortaliteit?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 12 cohort studies met 32142 ouderen, waarbij 6921 overleden waren tijdens de duur van de studies.

Resultaten en conclusies:
De meta-analyse liet zien dat 20 nmol/L 25(OH)D het risico op mortaliteit significant met 8% [pooled HR = 0.92, 95% BI = 0.89-0.95] verlaagde. Significant wil zeggen, er is een verband bij 95% betrouwbaarheid.

De onderzoekers concludeerden dat het serum 25-hydroxyvitamine D (25(OH)D) van 20 nmol/L de mortaliteit onder ouderen verlaagde.

Oorspronkelijke titel:
Serum 25-hydroxyvitamin D levels and overall mortality. A systematic review and meta-analysis of prospective cohort studies by Schöttker B, Ball D, […], Brenner H.

Link:
http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1568163712000177

Extra informatie van El Mondo:
Lees hier meer over het serum 25-hydroxyvitamine D (25(OH)D).

Lees hier meer over cohort studies, 95% BI en significantie.

Onderzoeksvraag:
Verbetert het eten van groenten en fruit en het cognitief vermogen?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 9 cohort studies met 44004 deelnemers. De cohort studies kenden allemaal een follow-up (duur van de studie) van minstens 6 maanden.

Resultaten en conclusies:
5 van de 9 cohort studies vonden dat een hoge consumptie van groenten maar niet van fruit het risico op dementie en de achteruitgang van het geheugen verlaagde.

De onderzoekers concludeerden dat het eten van veel groenten het risico op dementie en de achteruitgang van het geheugen bij ouderen verlaagde.  

Oorspronkelijke titel:
Fruit, vegetables and prevention of cognitive decline or dementia: A systematic review of cohort studies by Loef M and Walach H.

Link:
http://link.springer.com/article/10.1007%2Fs12603-012-0097-x

Extra informatie van El Mondo:
De Gezondheidsraad adviseert 200-300 gram groenten per dag.

Onderzoeksvraag:
Zwaar alcoholgebruik verhoogt het risico op het krijgen van hypertensie (hoge bloeddruk), maar de relatie tussen licht tot matig alcoholgebruik en hypertensie blijft controversieel. Daarom werd dit overzichtsartikel uitgevoerd.

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 16 prospectieve cohort studies met 33904 mannen en 193752 vrouwen. De gemiddelde follow-up duur was 7.6 jaar voor vrouwen en 9.8 jaar voor mannen.

Resultaten en conclusies:
De meta-analyse liet zien dat mannen die minder dan 10 gram alcohol per dag dronken, liepen niet-significant 3%  [0.94-1.13, p = 0.51] meer kans op het krijgen van hypertensie dan mannen die geen alcohol dronken. Niet-significant wil zeggen, geen verband bij 95% betrouwbaarheid maar wel een trend.

De meta-analyse liet zien dat mannen die 11 tot 20 gram alcohol per dag dronken, liepen niet-significant 15% [0.99-1.33, p = 0.06] meer kans op het krijgen van hypertensie dan mannen die geen alcohol dronken. Niet-significant wil zeggen, geen verband bij 95% betrouwbaarheid maar wel een trend.

De meta-analyse liet zien dat mannen die 31 tot 40 gram alcohol per dag dronken, liepen significant 77% [1.39-2.26, p < 0.001] meer kans op het krijgen van hypertensie dan mannen die geen alcohol dronken. Significant wil zeggen, er is een verband bij 95% betrouwbaarheid.

De meta-analyse liet zien dat mannen die meer dan 50 gram alcohol per dag dronken, liepen significant 61% [1.38-1.87, p < 0.001] meer kans op het krijgen van hypertensie dan mannen die geen alcohol dronken. Significant wil zeggen, er is een verband bij 95% betrouwbaarheid.

De meta-analyse liet zien dat vrouwen die minder dan 10 gram alcohol per dag dronken, liepen significant 13% [0.82-0.92, p < 0.001] minder kans op het krijgen van hypertensie dan vrouwen die geen alcohol dronken. Significant wil zeggen, er is een verband bij 95% betrouwbaarheid.

De meta-analyse liet zien dat vrouwen die 11 tot 20 gram alcohol per dag dronken, liepen niet-significant 10% [0.87-1.04, p = 0.17] minder kans op het krijgen van hypertensie dan vrouwen die geen alcohol dronken.

De meta-analyse liet zien dat vrouwen die 21 tot 30 gram alcohol per dag dronken, liepen niet-significant 16% [0.91-1.46, p = 0.23] meer kans op het krijgen van hypertensie dan vrouwen die geen alcohol dronken.

De meta-analyse liet zien dat vrouwen die 31 tot 40 gram alcohol per dag dronken, liepen significant 19% [1.07-1.32, p = 0.002] meer kans op het krijgen van hypertensie dan vrouwen die geen alcohol dronken.

De onderzoekers concludeerden dat zwaar alcoholgebruik de kans op het krijgen van hypertensie bij mannen verhoogde terwijl er een trend van een verhoogd risico op het krijgen van hypertensie bij een laag en matig alcoholgebruik te herkennen was. Bij vrouwen werd een J-curve gevonden tussen het drinken van alcohol en hypertensie.
De onderzoekers concludeerden dat een matig alcoholgebruik zou moeten worden geadviseerd voor zowel mannen als vrouwen.

Oorspronkelijke titel:
Alcohol Consumption and the Risk of Hypertension in Men and Women: A Systematic Review and Meta-Analysis by Briasoulis A, Agarwal V and Messerli, FH.

Link:
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/jch.12008/pdf

Extra informatie van El Mondo:
Een standaardglas alcoholhoudende drank bevat 10 gram alcohol.
Lees meer over alcohol in de presentatie flavonoïden.

Product:
Vifit rode vruchten van Campina (NL Z 0035 EG).

Bijzonderheden:
Het product is goed voor het afweersysteem. Verder wordt het product gemaakt met weidemelk.

Goed voor je afweersysteem:
Op de voorkant van de verpakking valt te lezen “met belangrijke vitaminen voor je afweersysteem”. Dit is een gezondheidsclaim en moet sinds 14 december 2012 voldoen aan de goedkeuringen van de EFSA (Europese waakhond op het gebied van voeding en voedingssupplementen).

De EFSA heeft de gezondheidsclaim “goed voor het afweersysteem” voor vitamine D en B11(foliumzuur) goedgekeurd. Dat wil zeggen, de fabrikant mag “goed voor het afweersysteem” op de verpakking zetten wanneer het product vitamine D en B11 bevat. Echter, deze gezondheidsclaim is goedgekeurd bij minimaal 15% ADH per 100 ml. Bij het raadplegen van de tabel voedingswaarde per 100 ml valt te lezen dat per 100 ml 7.5% ADH vitamine B11 en 7.5% ADH vitamine D bevat. Anders gezegd, geen enkele van deze 2 vitamines voldoet aan de minimale wettelijke eis van 15% ADH per 100 ml om de gezondheidsclaim “goed voor het afweersysteem” te mogen voeren. Toch mag de fabrikant deze claim op de verpakking zetten. Hoe is het mogelijk?
Dit komt door een gat in de wet. De wet heeft namelijk niet getackeld dat de fabrikant de ADH van afzonderlijke vitamines niet mogen optellen. Wat de fabrikant in dit geval gedaan heeft, is de ADH van vitamine D en B11 optellen. Bij het optellen van de ADH van vitamine D en B11 komt de fabrikant op de minimale wettelijke eis van 15% ADH per 100 ml uit. Zo voldoet de fabrikant dus aan de wet!

Maar om het afweersysteem van het lichaam te kunnen ondersteunen heeft het lichaam echter minimaal 15% ADH per 100 ml vitamine D of 15% ADH per 100 ml vitamine B11 nodig. Echter, dat levert dit product per 100 ml niet, wel bij 200 ml. Daarom staat op de verpakking “Een portie Vifit (200ml) bevat al genoeg vitaminen om je afweersysteem te ondersteunen”.

Samenvattend: dit product is pas goed voor je afweersysteem bij 200 ml, maar deze zin staat niet op de voorkant van de verpakking!

Dit verhaal laat zien dat de fabrikant altijd een manier vindt om de wet te ontwijken. Vanaf 14 december 2012 mogen op de verpakking nog alleen maar goedgekeurde claims van de EFSA staan. De goedgekeurde claims van de EFSA gelden pas vanaf 15% AHD per 100 ml. De fabrikant zal in allerlei bochten wringen om te voldoen aan die 15% AHD per 100 ml. In de praktijk zal het betekenen dat de consument door de kronkelige bochten van de fabrikant niet meer weet hoe hij de claim moet lezen!

7.5% AHD vitamine D en vitamine B11:
In dit product zit 7.5% AHD vitamine D en 7.5 ADH vitamine B11. Waarom eigenlijk?

Vóór 14 december 2012 werd de gezondheidsclaim “goed voor je afweersysteem” toegeschreven aan L. rhamnosus Gorbach & Goldin, L.acidophilus en B. lactis. Dit zijn de 4 probiotica in dit product (zie ingrediëntenlijst).
De EFSA heeft echter de gezondheidsclaim “goed voor je afweersysteem” toegeschreven aan L. rhamnosus Gorbach & Goldin, L.acidophilus en B. lactis onlangs afgekeurd. Anders gezegd, vanaf 14 december 2012 mag de fabrikant de gezondheidsclaim “goed voor je afweersysteem” niet meer toeschrijven aan L. rhamnosus Gorbach & Goldin, L.acidophilus en B. lactis. Maar de fabrikant wil deze gezondheidsclaim wel op de verpakking blijven houden (de claim verhoogt namelijk de verkoop van het product) en om te kunnen voldoen aan wetgeving wordt daarom 7.5% AHD vitamine D en 7.5% ADH vitamine B11 per 100 ml aan dit product toegevoegd.

Vitamine D en B11 worden kunstmatig (afkomstig uit een zak) aan dit product toegevoegd en dat is te zien aan de ingrediëntenlijst want vitamine D en B11 komen in de ingrediëntenlijst voor. Vitamine B11 klinkt in de oren van de consument beter dan foliumzuur.
Calcium, vitamine B2 en B12 worden niet kunstmatig aan dit product toegevoegd want calcium, vitamine B2 en B12 komen niet in de ingrediëntenlijst voor. Ze zijn afkomstig van de gebruikte yoghurt.

Sinds dat de EFSA “vitamine D verhoogt het afweersysteem” goedkeurt, is vitamine D nog populairder dan vitamine C geworden. De consument zal in de toekomst steeds vaker vitamine D op de verpakking tegenkomen.

Yoghurt:
In de ingrediëntenlijst is te zien dat yoghurt vetgedrukt is. Dat komt omdat de nieuwste wetgeving (die in 2014 ingaat) de fabrikant verplicht om een allergeen in de ingrediëntenlijst vet te drukken. Yoghurt bevat melkeiwitten en melkeiwitten zijn voor de wet allergenen en daarom moet yoghurt van de wet vetgedrukt staan. De fabrikant loopt gewoon voor op de nieuwste wetgeving.

Waarom zitten in probioticadrank ineens extra vitamines?
In dit product zitten de probiotica L. rhamnosus Gorbach & Goldin, L.acidophilus en B. lactis. Anders gezegd, dit product is een probioticadrank.

Vanaf 14 december 2012 is het bij de wet verboden afgekeurde claims van de EFSA op de verpakking te zetten. De EFSA heeft namelijk de gezondheidsclaim “probiotica verhogen het immuunsysteem” (deze claim is vóór december 2012 nog niet bij de wet strafbaar) afgekeurd maar  “vitamine D, B11 of B12 verhoogt het immuunsysteem” goedgekeurd.
Om toch het beeld “probioticadrank is goed voor het immuunsysteem” bij de consument  in stand te houden, zitten vanaf december 2012 in probioticadrank extra vitamines, die de gezondheidsclaim “verhoogt het immuunsysteem” van de EFSA mogen dragen. Deze vitamines zijn onder andere vitamine C, D, B11 en B12.

Waarom geen natrium in de tabel voedingswaarde per 100 ml?
Volgens de nieuwste wetgeving die in 2014 ingaat, is het niet wettelijk verplicht om natrium in de tabel voedingswaarde per 100 ml te vermelden. De wettelijke verplichte vermeldingen zijn energie, vet, verzadigd vet, koolhydraten, suikers, eiwit en zout. Het is ook niet wettelijk verplicht om mineralen en vitamines in de tabel te vermelden. De reden dat de fabrikant het doet, is om de verkoop van het product te stimuleren en om zich te kunnen voldoen aan de gezondheidsclaim “goed voor je afweersysteem”.

Waarom staan op de voorkant geen vitamine D en B11 en B12 vermeld?
Op de verpakking valt te lezen dat vitamine B11, B12 en D een rol spelen bij de werking van je afweersysteem en toch worden deze 3 vitamines niet op de voorkant van het product vermeld. Wat is hier de reden?

Zou de fabrikant vitamine B11, B12 en D op de voorkant van het product vermelden dan claimt de fabrikant dat in dit product vitamine B11, B12 en D zitten. Maar de fabrikant mag pas van de wet claimen dat in dit product vitamine B11, B12 en D zitten wanneer het product per 100 ml minimaal 15% ADH vitamine B11, 15% ADH vitamine B12 en 15% ADH vitamine D bevat. Maar in dit product zit namelijk niet 15% ADH vitamine B11, 15% ADH vitamine B12 en 15% ADH vitamine D per 100 ml en daarom worden vitamine B11, B12 en D op de voorkant  van het product weggelaten!

De reden dat de fabrikant niet 15% ADH vitamine B11, 15% ADH vitamine B12 en 15% ADH vitamine D per 100 ml aan dit product toevoegt, is omdat het product anders te duur wordt.

Weidemelk:
Dit product is gemaakt met weidemelk. Weidemelk is een voedingsclaim. Dat wil zegen de fabrikant mag pas weidemelk op de verpakking zetten wanneer het voldoet aan de wettelijke eis. Weidemelk is voor de wet melk afkomstig van koeien die ten minste 120 dagen per jaar, 6 uur per dag van het voor- tot najaar in de wei lopen. Ten minste 120 dagen moet u als consument ten hoogste 120 dagen lezen want waarom zal de fabrikant méér doen dan de wet hem vraagt. Meer doen (in dit geval meer dan 120 dagen) kost geld en dat vertaalt zich in een duur product.

Of de koeien ook werkelijk 120 dagen per jaar en 6 uur per dag van het voor- tot najaar in de wei lopen, is voor de consument niet te achterhalen want de controlerapporten van de NVWA worden niet vrijgegeven.  De NVWA controleert namelijk of de fabrikant wel voldoet aan de wettelijke eis om een voedingsclaim te mogen voeren.

Waarom geen 0% vet?
0% vet is een voedingsclaim en mag pas van de wet op de verpakking staan wanneer het product maximaal 0.5 gram vet per 100 ml bevat. Als 100 ml 100% is, dan is 0.5 gram 0.5%. 0.5% afgerond naar beneden is 0% en vandaar de claim “0% vet”.
Dit product bevat 0.8 gram vet per 100 ml en voldoet daarom niet aan de wettelijke eis om de claim “0% vet” te mogen voeren. Daarom staat “0% vet” ook niet op de verpakking!
De reden dat in dit product 0.8 gram vet per 100 ml zit, is om vitamine D op te kunnen lossen. Vitamine D is een vetoplosbare vitamine en heeft dus een bepaalde hoeveelheid vet nodig om op te kunnen lossen. Dat is de reden dat in “0% vet-product” nooit vitamine D inzit!
Dus hoe meer vitamine D in het product zit, des hoger het vetpercentage wordt. Dit verklaart ook waarom de fabrikant slechts 7.5% ADH vitamine D per 100 ml toevoegt!

Zit er E-nummers in?
Ja, in dit product zit 1 E-nummer. Citroenzuur is E330.

Wat is gezonder?
Vifit rode vruchten van Campina of vitamine D-/vitamine 11-supplement met 100% ADH?

Probioticadrank met alleen (dus zonder vitamines) probiotica erin, mogen vanaf december 2012 niet meer van de wet de claim “verhoogt het immuunsysteem” dragen!

Voedingswaarden:
Dit product levert 21.38 En% eiwit, 57.93 En% koolhydraten (waarvan 55.86 En% eenvoudige suikers) en 12.41 En% vet, waarvan 7.76 En% verzadigd vet. Door het hoge gehalte aan eenvoudige suikers smaakt het product zoet. In een zoet product zitten altijd eenvoudige suikers, ook wel slechte suikers genoemd, tenzij de eenvoudige suikers vervangen zijn door zoetstoffen.
 

Product:
Activia aarbei van Danone.  

Bijzonderheden:
Het product bevat Bifidus ActiRegularis. Verder bevat het product 0% vet en 0% suiker toegevoegd.

Bifidus ActiRegularis:
Op de voorkant van de verpakking valt te lezen “ Bifidus ActiRegularis”. Bifidus ActiRegularis is een probioticum. Vóór 14 december 2012 stond op dit product “verhoogt de weerstand door toedoen van Bifidus ActiRegularis”. Maar deze gezondheidsclaim is door de EFSA (Europese waakhond op het gebied van voeding en voedingssupplementen)
 afgekeurd. De EFSA acht het niet wetenschappelijk bewezen dat probiotica de weerstand verhogen en daarom heeft de fabrikant de claim van de verpakking afgehaald.

Vanaf 14 december 2012 is het namelijk bij de wet verboden de gezondheidsclaim “probiotica verhogen de weerstand” op de verpakking (zowel levensmiddelen als voedingssupplementen) te zetten.

De EFSA kunt u als consument vergelijken met de politie maar dan op het gebied van voeding en voedingssupplementen. Geen enkele fabrikant durft vanaf december 2012 afgekeurde claims van de EFSA op de verpakking te zetten.

0% vet:
0% vet is een voedingsclaim en mag pas van de wet op de verpakking staan wanneer het product maximaal 0.5 gram vet per 100 gram bevat. Als 100 gram 100% is, dan is 0.5 gram 0.5%. 0.5% afgerond naar beneden is 0% en vandaar de claim “0% vet”.
Dit product bevat 0.1 gram vet per 100 gram en voldoet daarom aan de wettelijke eis om de claim “0% vet” te mogen voeren.

0% suiker toegevoegd:
0% suikers toegevoegd is een voedingsclaim. De fabrikant mag pas deze woorden op de verpakking zetten wanneer tijdens de productie geen suikers in de vorm van sacharose, glucose en/of glucosefructose stroop aan het product wordt toegevoegd. Maar suiker is méér dan alleen maar sacharose, glucose of glucosefructose stroop. Suiker is ook polydextrose en in dit product zit polydextrose.  Polydextrose is een aantal glucose aan elkaar en is voor de levensmiddelenwetgeving een voedingsvezel en geen suiker. Anders gezegd, de wet heeft een andere definitie van suiker dan de consument!

Geen suiker toegevoegd wil dus niet zeggen dat de fabrikant geen suikers heeft toegevoegd. Hij heeft alleen suikers toegevoegd die niet onder de definitie “suiker” valt!
Onder de definitie “suiker” verstaat de levensmiddelenwetgeving sacharose, glucose en glucosefructose stroop. Polydextrose, inuline, oligofructose zijn ook suikers maar ze vallen niet onder de definitie “suiker” van de wet!

Zoetstoffen:
In dit product zitten de zoetstoffen acesulfaam K en sucralose. De combinatie acesulfaam K en sucralose benadert het smaakprofiel van suiker het beste en daarom wordt deze combinatie vaak gebruikt om de suikersmaak na te bootsen. Echter, acesulfaam K heeft een nasmaak maar dat wordt gemaskeerd door polydextrose. Dit is onder andere de reden waarom polydextrose in dit product zit.

Dit product bevat zoetstoffen maar dat is op de voorkant van de verpakking niet te lezen. De reden hierachter is dat zoetstoffen de consument afschrikken en daarom zet de fabrikant in plaats van zoetstoffen liever “0% vet” op de voorkant want dat stimuleert de verkoop en niet de zoetstoffen!

Geconcentreerde wortelpuree:
Geconcentreerde wortelpuree moet in dit product voor de kleur zorgen. Dus de kleur van dit product is niet uitsluitend afkomstig van de gebruikte aardbei! De kleur van aardbei is niet stabiel genoeg om het einde van de THT te halen. Anders gezegd, zonder geconcentreerde wortelpuree is het product aan het einde van de THT wit in plaats van rood!
Maar geconcentreerde wortelpuree draagt ook bij aan de benodigde suikerhoeveelheid in dit product.

Dus geen suikers toegevoegd op de verpakking wil niet zeggen, dat de fabrikant tijdens de productie geen suikers heeft toegevoegd!

11.5% aardbei:
Dit product heet Activia aardbei. Omdat de fabrikant claimt dat er aardbei in dit product zit (vandaar de naam), moet hij van de wet het percentage aardbei in de ingrediëntenlijst vrijgeven. Hij claimt niet dat in dit product polydextrose zit en daarom hoeft hij het percentage polydextrose ook niet vrij te geven.

Zit er E-nummers in?
Ja, in dit product zitten 8 E-nummers. Polydextrose is E1200, gemodificeerde maïszetmeel is E1400, pectine is E440, guargom is E412, natriumcitraat is E331, calciumcitraat is E333, acesulfaam K is E900 en sucralose is E955.

Voor de consument is het heel moeilijk om E-nummers op de verpakking te herkennen want E-nummers hebben voor de wet een naam en een nummer. De fabrikant mag van de wet een E-nummer als naam of als nummer op de verpakking vermelden. Dus een verpakking zonder E-nummers wil niet zeggen dat het product geen E-nummers bevat!

Als consument krijgen wij niet alleen via zout (natriumchloride) natrium binnen maar ook via E-nummers, zoals natriumcitraat. Natrium is slecht omdat natrium (dus niet zout!) de bloeddruk verhoogt.

Wat is gezonder?
Activia producten of gewone yoghurt, wetende dat de EFSA niet wetenschappelijk bewezen acht dat probiotica de weerstand verhoogt?

Levensmiddelen met alleen (dus zonder vitamines) probiotica erin, mogen vanaf december 2012 niet meer van de wet de claim “verhoogt het immuunsysteem” dragen!

Voedingswaarden:
Dit product levert 8.66 En% eiwit, 13.43 En% koolhydraten (waarvan 12.71 En% eenvoudige suikers) en 0.32 En% vet, waarvan 0.32 En% verzadigd vet.

Bereiding & Ingrediënten

Voedingswaarde:
Dit recept bevat per persoon 689 kcal, 37 gram eiwit, 38 gram vet en 49 gram koolhydraten oftewel 22 En% eiwit, 50 En% vet en 28 En% koolhydraten. Dit recept bevat 16 En% verzadigd vet.
Wegens het hoge energiepercentage vet en verzadigd vet is deze maaltijd ongezond want een gezonde maaltijd bevat maximaal 35 En% vet en maximaal 10 En% verzadigd vet. Het hoge verzadigd vetgehalte in deze maaltijd wordt veroorzaakt door varkensschouderkarbonade en roomboter.

Deze maaltijd bevat dankzij de spruitjes per persoon 210 mg vitamine C en 185 microgram foliumzuur.
Eet spruitjes voor vitamine C en foliumzuur.

Dit recept heeft een GI-getal van 50 en bevat 2 gram vezels per 100 kcal en is daarom geschikt voor suikerpatiënten want ze worden aangeraden te kiezen voor maaltijden met een GI-getal van maximaal 55 en minimaal 1.5 gram vezels per 100 kcal.
Het hoge vezelgehalte wordt veroorzaakt door de spruitjes en de aardappelen.

Een gezonde voeding:
De dagelijkse voeding bestaat uit meerdere producten of maaltijden.

Een gezonde voeding bestaat uit producten die gemiddeld 35 En% vet, 10 En% verzadigd vet en 1.3 gram vezels per 100 kcal leveren.
Om deel uit te kunnen maken van een gezonde voeding moet deze maaltijd (met 50 En% vet, 16 En% verzadigd vet en 2.0 gram vezels per 100 kcal) gecombineerd worden met producten of maaltijden die maximaal 20 En% vet, maximaal 4 En% verzadigd vet en minimaal 0.6 gram vezels per 100 kcal leveren. Want het gemiddelde van 50 en 20 En% vet is 35 En% vet, van 4 en 16 En% verzadigd vet is 10 En% en van 2.0 en 0.6 is 1.3 gram vezels per 100 kcal.

Welke producten maximaal 20 En% vet, maximaal 4 En% verzadigd vet en minimaal 0.6 gram vezels per 100 kcal bevatten, is hier op te zoeken.

Een ongezonde maaltijd kan altijd deel uitmaken van een gezonde voeding, zolang in de/het volgende maaltijd/product gecorrigeerd wordt, zodat het gemiddelde op 35 En% vet, 10 En% verzadigd vet en 1.3 gram vezels per 100 kcal uitkomt!

In combinatie met:
Dit recept in combinatie met 3 kiwi's en 4 sneetjes tarwebrood levert 25 gram vezels, 290 microgram foliumzuur en dekt de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine B3 van 1 dag. Eet varkensvlees voor vitamine B3.
25-30 gram vezels per dag verlagen de kans op het krijgen van hart- en vaatziekten, dikke darmkanker en overgewicht.
Minimaal 200 gram foliumzuur is per dag nodig om een hoog homocysteïnegehalte te voorkomen. Een hoog homocysteïnegehalte is een risicofactor voor hart- en vaatziekten.
Lees meer over het homocysteïnegehalte in de presentatie foliumzuur.

Dit recept in combinatie met 5 kiwi’s levert per persoon 505 mg vitamine C.
400-500 mg vitamine C is per dag nodig om een optimale bloedwaarde te bereiken. Vitamine C is een antioxidant en antioxidanten kunnen de weerstand van het lichaam verhogen.

Vervangen door:
Door 800 gram spruitjes te vervangen door 800 gram rauwe paprika levert de maaltijd per persoon 220 mg vitamine C.
Eet paprika voor vitamine C.

Door varkensschouderkarbonade te vervangen door 400 gram runderlever dekt de maaltijd per persoon de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine A van11 dagen, de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine B3 van 1 dag, de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine B12 van 35 dagen en de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid foliumzuur van 4 dagen.

Door spruitjes te vervangen door 800 gram spinazie levert de maaltijd per persoon 260 microgram foliumzuur.
Eet spinazie voor foliumzuur.

Door spruitjes te vervangen door 800 gram gekookte wortelen dekt de maaltijd per persoon de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine A van 2 dagen.
Vitamine A-tekort draagt bij aan de kindersterfte in ontwikkelingslanden.

Door varkensschouderkarbonade te vervangen door 400 gram zalm dekt de maaltijd per persoon de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid EPA en DHA van 4 dagen.
450 mg EPA en DHA per dag verlaagt de kans op het krijgen van hart- en vaatziekten.
Lees meer over EPA en DHA in de presentatie EPA & DHA.

Bereiding:

• Verwijder de buitenste bladeren van het spruitje, snijd het steeltje eraf. Snijd dan een kruisje onderin het steeltje [Hierdoor kan de hitte goed binnenkomen en worden de spruitjes sneller gaar].
• Kook de spruitjes in ruim kokend water 7 minuten gaar.
• Laat 50 gram roomboter in de koekenpan smelten en bak de schouderkarbonade beide kanten goed gaar [Roomboter geeft het vlees geur en smaak, maar is rijk aan verzadigd vet].
• Verhit in de wok 2 eetlepels zonnebloemolie en bak de minikrieltjes volgens de verpakking gaar.
• Los het pakje jus in 250 ml koud water op en voegt het aan de schouderkarbonade toe.
• Verdeel de minikrieltjes, de schouderkarbonades en de spruitjes over 4 borden.
• Verdeel de jus gelijkmatig over het bord.

Ingrediënten:

• Spruitjes (800 gram)
• 4 stuks varkensschouderkarbonade (700 gram)
• 2 eetlepels zonnebloemolie (200 ml)
• Minikrieltjes (800 gram)
• Roomboter (50 gram)
• Jus voor rundvlees (opgelost in 250 ml water)