Voeding en gezondheid

Een lager serum magnesiumgehalte verhoogt fracturen

Onderzoeksvraag:
Magnesium, een essentieel kation voor tal van cellulaire processen, is een belangrijk bestanddeel van bot. Echter, de relatie met het risico op het krijgen van fracturen is nog onzeker en daarom werd dit overzichtsartikel uitgevoerd.

Verhoogt een lager serum magnesiumgehalte de kans op het krijgen van fracturen?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 4 cohort studies met in totaal 119755 deelnemers met een gemiddelde follow-up duur van 79 maanden.
De gemiddelde leeffijd was 62 jaar en het vrouwenpercentage was 33%.
De analyses waren gecorrigeerd voor 15 potentiële confounders.
De studies waren goed opgezet.

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden dat een lager serum magnesiumgehalte de kans op het krijgen van fracturen significant met 25% [RR = 1.25, 95% BI = 1.09 tot 1.43, I2 = 31.2%] verhoogde.
Significant omdat RR van 1 niet in de 95% BI van 1.09 tot 1.43 zat. RR van 1 wil zeggen, er is geen verband/risico.

De onderzoekers concludeerden dat een lager serum magnesiumgehalte de kans op het krijgen van fracturen verhoogde.

Oorspronkelijke titel:
Association between Serum Magnesium and Fractures: A Systematic Review and Meta-Analysis of Observational Studies by Dominguez LJ, Rodas-Regalado S, […], Barbagallo M.

Link:
https://www.mdpi.com/2072-6643/15/6/1304

Extra informatie van El Mondo:
Vind hier meer studies over magnesium en het voorkomen van fracturen.

 

Laag bloed carotenoïdengehalte verhoogt dementie

Afbeelding

Onderzoeksvraag:
Gezien hun krachtige antioxiderende eigenschappen spelen carotenoïden een rol bij het vertragen en voorkomen van dementie en milde cognitieve stoornissen. Echter, observationele studies hebben inconsistente resultaten gevonden met betrekking tot de associatie tussen het bloed carotenoïdengehalte en het risico op dementie en milde cognitieve stoornissen en daarom werd dit overzichtsartikel uitgevoerd.

Is een laag bloed carotenoïdengehalte (zoals, lycopeen, beta-caroteen, luteïne) een risicofactor voor dementie en milde cognitieve stoornissen?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 23 studies met 1422 mensen met dementie, 435 mensen met milde cognitieve stoornissen en 4753 controles (mensen zonder dementie of milde cognitieve stoornissen).

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden dat mensen met dementie een lager bloed lycopeengehalte hadden dan mensen zonder dementie of milde cognitieve stoornissen [SMD = -0.521, 95% BI = -0.741 tot -0.301].

De onderzoekers vonden dat mensen met dementie een lager bloed alfa-caroteengehalte hadden dan mensen zonder dementie of milde cognitieve stoornissen [SMD = -0.489, 95% BI = -0.697 tot -0.281].

De onderzoekers vonden dat mensen met dementie een lager bloed beta-caroteengehalte hadden dan mensen zonder dementie of milde cognitieve stoornissen [SMD = -0.476, 95% BI = -0.784 tot -0.168].

De onderzoekers vonden dat mensen met dementie een lager bloed luteïnegehalte hadden dan mensen zonder dementie of milde cognitieve stoornissen [SMD = -0.516, 95% BI = -0.753 tot -0.279].

De onderzoekers vonden dat mensen met dementie een lager bloed beta-cryptoxanthinegehalte hadden dan mensen zonder dementie of milde cognitieve stoornissen [SMD = -0.617, 95% BI = -0.953 tot -0.281].

De onderzoekers concludeerden dat mensen met dementie een lager bloed carotenoïdengehalte hadden dan mensen zonder dementie of milde cognitieve stoornissen.

Oorspronkelijke titel:
Low blood carotenoid status in dementia and mild cognitive impairment: A systematic review and meta-analysis by Wang L, Zhao T, […], Jiang Q.

Link:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36997905/

Extra informatie van El Mondo:
Vind hier meer studies over carotenoïden en de ziekte van Alzheimer.

Het luteïnegehalte in het bloed kan verhoogd worden door levensmiddelen te eten die veel luteïne bevatten en/of luteïnesupplementen te slikken.

Estudios 2023

Encontrar aquí los estudios científicos (artículos de revisión) acerca la relación entre la dieta y el embarazo& lactancia:
Una golondrina no hace verano. Un famoso dicho holandés que no podría ser más obvio. El hecho de que un solo estudio científico sobre un tema determinado haga ciertas afirmaciones no significa necesariamente que sea cierto. Por otro lado, un artículo de revisión (una colección de estudios científicos sobre un tema determinado) de ensayos doble-ciegos, aleatorizados, placebo controlados (review of RCTs en inglés) contestará a la siguiente pregunta:
"¿Tengo que tomar suplementos dietéticos?" Sí para una conclusión positiva y no para una conclusión negativa.

Una golondrina no hace verano. Un famoso dicho holandés que no podría ser más obvio. El hecho de que un solo estudio científico sobre un tema determinado haga ciertas afirmaciones no significa necesariamente que sea cierto. Por otro lado, un artículo de revisión (una colección de estudios científicos sobre un tema determinado) de estudios de cohorte o estudios de casos y controles contestará la pregunta siguiente:
"¿Tengo que cambiar mi dieta?".

  1. Suplementos de vitamina B6 reducen náuseas y vómitos durante embarazo

Veel antioxidanten via voeding verlaagt ziekte van Alzheimer

Afbeelding

Onderzoeksvraag:
Verlaagt een hoge inname van antioxidanten via voeding, de kans op het krijgen van de ziekte van Alzheimer of dementie?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 17 cohort studies met in totaal 98264 deelnemers, waarvan 7425 mensen met dementie na een follow-up duur van 3 tot 23 jaar. 

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden dat een hoge inname van antioxidanten via voeding, de kans op het krijgen van de ziekte van Alzheimer significant met 15% [RR = 0.85, 95% BI = 0.79 tot 0.92, I2 = 45.5%] verlaagde.
Echter, dit significante verlaagde risico werd niet teruggevonden voor dementie [RR = 0.84, 95% BI = 0.77 tot 1.19, I2 = 54.6%].
Significant omdat RR van 1 niet in de 95% BI van 0.79 tot 0.92 zat. RR van 1 wil zeggen, er is geen verband/risico.

De onderzoekers concludeerden dat een hoge inname van antioxidanten via voeding, de kans op het krijgen van de ziekte van Alzheimer verlaagde.

Oorspronkelijke titel:
Association of Dietary and Supplement Intake of Antioxidants with Risk of Dementia: A Meta-Analysis of Cohort Studies by Zhao R, Han X, […], You H.

Link:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36846999/

Extra informatie van El Mondo:
Vind hier meer studies over antioxidanten en de ziekte van Alzheimer.

7-punten voedingsprofiel in de supermarkt

Voorbeeld:
Stelt u bent vegetarisch en wilt afvallen. Hoe ziet uw dagelljkse voeding eruit?

Antwoord:
Uw dagelijkse voeding (=het gemiddelde van al uw dagelijks gegeten producten) moet maximaal 30 En% vet, maximaal 7 En% verzadigd vet, maximaal 0.3 gram zout per 100 kcal en minimaal 1.5 gram vezels per 100 kcal bevatten. De hier onderstaande Excel-sheet geeft een voorbeeld van zo'n dagelijkse voeding. U krijgt het voorbeeld te zien door in het kolom "Gegeten" op JA te selecteren.

Welke producten u uit de supermarkt moet eten om te kunnen voldoen aan het afvaldieet, kunt u in de onderstaande Excel-sheet opzoeken (de Excel-sheet bevat 1950 producten uit de supermarkt. Onderin wordt uitgelegd hoe de Excel-sheet werkt).

Dit Excel-sheet is goed te zien bij een vergroting van 130%.
Vergroten: Ctrl indrukken + scrollen met de muis.

Hoe bereken ik mijn dagelijkse voeding?
Klik met de muis ergens in de tweede tabel en druk vervolgens op Ctrl+ End op de toetsenbord in.
Het einde van de tabel wordt hierdoor zichtbaar.
Druk op F5 van de toetsenbord wanneer u met stap 1 begint.
Tip: werkt de tabel niet als u wilt, druk dan op F5 en begint opnieuw. U kunt deze Excel-sheet via het Excel-icoon ook downloaden.

Stap 1: In kolom Gegeten op filter-icoon klikken, Filter, (Blanks) uitvinken, OK.
De gegeten producten in het voorbeeld (van de Excel-sheet) worden zichtbaar.
Stap 2: JA in kolom Gegeten deleten.
Door een JA weg te halen, ziet u dat de formule verandert.
JA verwijderen: zet de muisteken precies op JA, linkermuis dubbelklikken, Backspace .
Stap 3: In kolom Gegeten op filter-icoon klikken, Clear Filter from "Gegeten" uitvinken, OK.
De 800 producten worden weer zichtbaar.
Stap 4: Eventueel filteren op producten met minder dan 35 En% vet, minder dan 10 En% verzadidg vet, minder 0.5 gram natrium per 100 gram en meer dan 1.3 gram vezels per 100 kcal.
Filter ongedaan maken: Clear filter uitvinken.
(Voorbeeld: filteren op producten met meer dan 1,3 gram vezels per 100 kcal. Klik op filter-icoon van kolom vezel per 100 kcal, Number Filters, Greater Than, 1,3 invullen, OK. Werk met komma of puntjes; afhankeklijk van uw toetsenbord (Nederlands of Engels)!).
Zo weet u zeker dat uw voeding altijd voldoet aan de richtlijnen van een gezonde voeding!
Stap 5: JA in kolom Gegeten invullen.
Stap 6: In kolom Gegeten op filter-icoon klikken, Filter, (Blanks) uitvinken, OK.
Uw gegeten producten worden zichtbaar.
Stap 7: De formule onderin geeft aan of uw dagelijkse voeding voldoet aan de richtlijnen van een gezonde voeding of niet.
Er wordt ook berekend wat uw voeding van de volgende dag mag zijn.
Stap 8: Mocht uw voeding op maandag 40 En% vet, 14 En% verzadigd vet, 0.2 gram zout per 100 kcal, 1.0 gram vezels per 100 kcal bevatten. Dan moet uw voeding van de volgende dag maximaal 30 En% vet, maximaal 6 En% verzadigd vet, maximaal 0.3 gram zout per 100 kcal en minimaal 1.6 gram vezels per 100 kcal bevatten.

Een gezond product mag voedingskundig gezien maximaal 35 En% eiwit, maximaal 35 En% vet, maximaal 10 En% verzadigd vet, maximaal 0.3 gram zout per 100 kcal, maximaal 25 En% eenvoudige suikers en minimaal 1.3 gram vezels per 100 kcal bevatten.

Een dagelijks gezonde voeding bestaat voornamelijk uit gezonde producten oftewel een dagelijks gezonde voeding (=het gemiddelde van alle dagelijks gegeten producten) mag maximaal 35 En% eiwit, maximaal 35 En% vet, maximaal 10 En% verzadigd vet, maximaal 0.3 gram zout per 100 kcal, maximaal 25 En% eenvoudige suikers en minimaal 1.3 gram vezels per 100 kcal bevatten.                                 

Een dagelijks gezonde voeding mag best ongezonde producten bevatten, mits er gecorrigeerd wordt voor het ongezonde deel van de desbetreffende producten.
Bijvoorbeeld: om weer op de richtlijn van 35 En% vet, waarvan maximaal 10 En% verzadigd vet uit te komen, moet een product met 50 En% vet en 15 En% verzadigd vet gecombineerd worden met producten die maximaal 20 En% vet, waarvan maximaal 5 En% verzadigd vet bevatten!

Een gezond gewicht is een combinatie van gezonde voeding volgens het 7-puntenprofiel én dagelijkse lichaamsbeweging.
15-30% van de dagelijkse calorie-inname (kcal) moet besteed worden aan de lichamelijke activiteiten.

 

 

 

 

Vitamine E supplementen verlagen ziekte van Alzheimer

Afbeelding

Onderzoeksvraag:
Dementie is een chronische progressieve neurodegeneratieve ziekte die kan leiden tot invaliditeit en het overlijden bij mensen, maar er is nog steeds geen effectieve preventie en behandeling voorhanden. Vanwege de neuroprotectieve effecten van vitamine E heeft een groot aantal onderzoekers onderzocht of vitamine E het risico op dementie kan verminderen. Sommige onderzoekers zijn van mening dat vitamine E het risico op dementie kan verminderen, terwijl anderen tegenovergestelde conclusie trekken en daarom werd dit overzichtsartikel uitgevoerd.

Verlaagt een hoge vitamine E inname (via voeding of voedingssupplementen) de kans op het krijgen van dementie en de ziekte van Alzheimer?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 13 cohort studies met 46968 deelnemers, waarvan 6046 mensen met dementie na een follow-up duur van 4 tot 23 jaar en 2 patiënt-controle studies met 3157 controles en 3459 mensen met dementie (=de patiënten).

De NOS waarde varieerde tussen 6 en 8 (het betekent dat de studies goed opgezet waren).
Er was geen publicatie bias.

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden in gepoolde analyses dat een hoge vitamine E inname (via voeding en/of voedingssupplementen) de kans op het krijgen van dementie significant met 21% [OR = 0.79, 95% BI = 0.70 tot 0.88, I2 = 35.0%] verlaagde.
Dit significante verlaagde risico werd ook teruggevonden in cohort studies [OR = 0.79, 95% BI = 0.69 tot 0.89] en in studies met een NOS waarde boven 7 [OR = 0.85, 95% BI = 0.75 tot 0.97].

De onderzoekers vonden in de subgroepanalyses dat een hoge vitamine E inname via voeding de kans op het krijgen van dementie significant met 22% [OR = 0.78, 95% BI = 0.65 tot 0.95] verlaagde.

De onderzoekers vonden in de subgroepanalyses dat een hoge vitamine E inname via voedingssupplementen de kans op het krijgen van dementie significant met 17% [OR = 0.83, 95% BI = 0.73 tot 0.94] verlaagde.

De onderzoekers vonden dat een hoge vitamine E inname (via voeding en/of voedingssupplementen) de kans op het krijgen van de ziekte van Alzheimer significant met 22% [OR = 0.78, 95% BI = 0.64 tot 0.94, I2 = 36.9%] verlaagde.

Dit significante verlaagde risico werd ook teruggevonden in cohort studies [OR = 0.77, 95% BI = 0.63 tot 0.94].

De onderzoekers vonden in de subgroepanalyses dat een hoge vitamine E inname via voeding de kans op het krijgen van de ziekte van Alzheimer niet significant met 17% [OR = 0.83, 95% BI = 0.64 tot 1.09] verlaagde.

De onderzoekers vonden in de subgroepanalyses dat een hoge vitamine E inname via voedingssupplementen de kans op het krijgen van de ziekte van Alzheimer significant met 33% [OR = 0.67, 95% BI = 0.47 tot 0.96] verlaagde.

De onderzoekers vonden dat de resultaten die gevonden waren in gepoolde analyses gelijk bleven in de sensitiviteitsanalyses.

De onderzoekers concludeerden dat een hoge vitamine E inname zowel via voeding als voedingssupplementen de kans op het krijgen van dementie verlaagde. Verder, verlaagde alleen een hoge vitamine E inname via voedingssupplementen de kans op het krijgen van de ziekte van Alzheimer.

Oorspronkelijke titel:
Association of vitamin E intake in diet and supplements with risk of dementia: A meta-analysis by Zhao R, Han X, [...], You H.

Link:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9376618/

Extra informatie van El Mondo:
Vind hier meer studies over vitamine E en dementie
 

Regelmatig visconsumptie verlaagt leeftijdsgebonden oogziekte

Afbeelding

Onderzoeksvraag:
Is er een verband tussen het eten van de verschillende voedingsgroepen (vis, magere melk, gevogelte en vlees) en de kans op het krijgen van leeftijdsgebonden oogziekte?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 15 observationele studies met in totaal 51695 deelnemers.

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden in 15 studies met 51695 deelnemers, dat het regelmatig eten van vis de kans op het krijgen van leeftijdsgebonden oogziekte significant met 30% [OR = 0.70, 95% BI = 0.62 tot 0.79] verlaagde.
Significant wil zeggen, er is een verband bij een 95% betrouwbaarheid.

De onderzoekers vonden in 3 studies met 7723 deelnemers dat het regelmatig eten van magere melk, gevogelte of dierlijke producten behalve vlees, de kans op het krijgen van leeftijdsgebonden oogziekte significant met 30% [OR = 0.70, 95% BI = 0.61 tot 0.79] verlaagde.
Significant omdat OR van 1 niet in de 95% BI van 0.61 tot 0.79 zat. OR van 1 wil zeggen, er is geen verband/risico.

De onderzoekers vonden in 8 studies met 28753 deelnemers dat het regelmatig eten van roodvlees, de kans op het krijgen van leeftijdsgebonden oogziekte significant met 41% [OR = 1.41, 95% BI = 1.07 tot 1.86] verhoogde.

De onderzoekers concludeerden dat het regelmatig eten van vis, magere melk, gevogelte of dierlijke producten behalve vlees, de kans op het krijgen van leeftijdsgebonden oogziekte verlaagde. Echter, het regelmatig eten van roodvlees verhoogde juist de kans op het krijgen van leeftijdsgebonden oogziekte.

Oorspronkelijke titel:
Linkage between a plant-based diet and age-related eye diseases: a systematic review and meta-analysis by Cirone C, Cirone KD and Malvankar-Mehta MS.

Link:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36102832/

Extra informatie van El Mondo:
Vind hier meer studies over vis, melk, gevogelte, vlees en oogziekte

Regelmatig visconsumptie komt in de praktijk neer op minimaal 2 keer vis (100-150 gram per keer) per week.

Dagelijks 20-25 mcg vitamine D3 supplementen verlagen kans op osteoporotische breuk en vallen bij ouderen

Afbeelding

Onderzoeksvraag:
Hoewel recente studies gepubliceerd zijn waarin de verschillende doseringen en intervallen van vitamine D suppletie vergeleken worden, moet er nog worden opgehelderd of er een geschikte dosering of interval bestaat voor het verminderde risico op het krijgen van fracturen en daarom werd dit overzichtsartikel uitgevoerd. 

Verlaagt het slikken van vitamine D3 supplementen de kans op het krijgen van breuk of de kans op vallen?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 32 RCT’s met in totaal 104363 patiënten.

De gemiddelde studiegrootte was 3162 patiënten per studie.
De gemiddelde vitamine D3 dosering was 800 IE per dag.
De gemiddelde vitamine D interventie was 24 maanden.
De gemiddelde leeftijd was 72 jaar.

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden dat het dagelijks slikken van 800-1000 IE vitamine D3 supplementen de kans op het krijgen van osteoporotische breuk bij ouderen significant met 13% [gepoold relatieve risico = 0.87, 95% BI = 0.78 tot 0.97, I2 = 23.5%] verlaagde.
Dit significant verlaagde risico werd niet teruggevonden beneden 800 IE en boven 1000 IE vitamine D3 supplementen.

De onderzoekers vonden dat het dagelijks slikken van 800-1000 IE vitamine D3 supplementen de kans op vallen bij ouderen significant met 9% [gepoold relatieve risico = 0.91, 95% BI = 0.85 tot 0.98, I2 = 70.9%] verlaagde.
Dit significant verlaagde risico werd niet teruggevonden beneden 800 IE en boven 1000 IE vitamine D3 supplementen.

De onderzoekers concludeerden dat het dagelijks slikken van 800-1000 IE (20-25 mcg) vitamine D3 supplementen gedurende 24 maanden zowel de kans op het krijgen van osteoporotische breuk als de kans op vallen bij ouderen verlaagde.

Oorspronkelijke titel:
Effect of Vitamin D Supplementation on Risk of Fractures and Falls According to Dosage and Interval: A Meta-Analysis by Kong SH, Jang HN, […], Shin CS.

Link:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9081312/

Extra informatie van El Mondo:
Vind hier meer studies over vitamine D en botontkalking
 

Reumatoïde artritis

 

Hieronder vindt u wetenschappelijke studies (overzichtsartikelen) over de relatie tussen voeding en reumatoïde artritis:
Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van RCT's geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Is het zinvol om voedingssupplementen te slikken?”. Ja bij een positieve conclusie en nee bij een negatieve conclusie.

Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van (prospectieve) cohort studies of patiënt-controle studies geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Moet ik mijn voedingspatroon veranderen of niet?”.

  1. Vitamine E-supplementen verbeteren kwaliteit van leven van mensen met reumatoïde artritis

XXXXXXXXXXXXXXXX

  • Reumatoïde artritis (RA) is een chronische aandoening, waarbij uw gewrichten ontstoken zijn.
  • In de volksmond wordt reumatoïde artritis vaak reuma genoemd. Maar dat klopt niet helemaal. Reuma is een verzamelnaam voor meer dan 100 verschillende gewrichtsaandoeningen. Reumatoïde artritis is daar een van.
  • Er bestaan een paar grote groepen van reuma:
    • artrose, de meest voorkomende vorm van reuma in Nederland. Artrose is aandoening van het kraakbeen en bot van de gewrichten. Het kraakbeen, dat zorgt voor soepele beweging, neemt af of verdwijnt helemaal.
    • auto-immuunziekten/ontstekingsreuma, zoals reumatoïde artritis en jicht. Ontstekingsreuma is en auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem gezonde cellen aanvalt, wat zorgt voor ontstekingen in de gewrichten.
    • osteoporose
    • weke delen-reuma. Weke delen-reuma zijn aandoeningen aan de spieren, pezen of slijmbeurzen. De bekendste vorm hiervan is fibromyalgie.
  • Reuma is onvoorspelbaar. Het is een grillige ziekte.
  • Ruim meer dan de helft van alle reumapatiënten is jonger dan 65 jaar.
  • Reumatoïde artritis ontstaat doordat uw lichaam afweerstoffen maakt tegen uw eigen gewrichten. Die afweerstoffen (antilichamen) gaan aan de binnenkant van uw gewrichten zitten. Ze zorgen daar voor een ontsteking.
    Reumatoïde artritis wordt daarom een auto-immuunziekte – uw afweersysteem keert zich tegen uw eigen lichaam – genoemd.
  • Reumamedicijnen heten DMARD's (disease modifying drugs). Ze zorgen ervoor dat uw gewrichten minder snel of niet beschadigen door de ontstekingen.
  • Bij reumatoïde artritis is de stijfheid ’s ochtends het ergst. Of na lang liggen of stilzitten.
  • Bij reumatoïde artritis heeft u meestal dezelfde klachten links en rechts.
  • Genoeg bewegen is belangrijk om uw gewrichten zo soepel mogelijk te houden.
  • Reumatoïde artritis kan sluipend beginnen of plotseling ontstaan.
  • Reumatoïde artritis is geen erfelijke ziekte. Wel komt reumatoïde artritis soms voor bij meerdere mensen uit één familie.
  • De exacte oorzaak van reumatoïde artritis is niet bekend.
  • Reumatoïde artritis komt op alle leeftijden voor. Vrouwen hebben vaker reumatoïde artritis dan mannen.
  • Omgevingsfactoren hebben invloed op het ontstaan van reumatoïde artritis. Zo hebben mensen die roken een grotere kans op het krijgen van reumatoïde artritis dan mensen die niet roken.
  • Reumatoïde artritis verloopt bij iedereen anders. Meestal wisselen periodes waarin u veel klachten hebt zich af met rustige periodes waarin u spontaan minder klachten krijgt.
  • Meer dan de helft van de mensen met reumatoïde artritis is 6 maanden na de start van de behandeling klachtenvrij. 

 

10 tot 7500 microgram vitamine D supplementen verhogen handgreepsterkte van postmenopauzale vrouwen

Onderzoeksvraag:
Bij postmenopauzale vrouwen komt vitamine D-tekort (gedefinieerd bij een circulerende gehalte van 25(OH)D lager dan 20 ng/mL (50 nmol/L)) regelmatig voor. Maar het effect van vitamine D supplementen op de spierfunctie van postmenopauzale vrouwen is controversieel en daarom werd dit overzichstartikel uitgevoerd.

Verhoogt het slikken van vitamine D supplementen de spierkracht van postmenopauzale vrouwen?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 19 RCT’s met in totaal 5398 deelnemers.

De studiegrootte varieerde tussen 20 en 2347 deelnemers.
De duur van het slikken vitamine D supplementen varieerde tussen 3 en 60 maanden.
De dosering van vitamine D3 supplementen in 12 van 19 RCT’s varieerde tussen 400 en 300000 IE (10 en 7500 microgram) per dag.
Er was geen publicatie bias.

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden in gepoolde analyses van 9 RCT’s (1997 deelnemers in de vitamine D groep en 2232 deelnemers in de controle groep) dat het slikken van viamine D supplementen de handgreepsterkte van postmenopauzale vrouwen significant verhoogde 

[WMD = 0.876 kg, 95% BI = 0.180 tot 1.571, p = 0.014, I2 = 68.5%, p = 0.001].
Dan met name bij een baseline vitamine D bloedgehalte >75 nmol/L (30 ng/mL) [WMD = 0.478 kg, 95% BI = 0.963 to 1.918, p = 0.003], zonder calcium [WMD = 1.931 kg, 95% BI = 0.166 tot 3.697, p = 0.032] en bij deelnemers boven 60 jaar [WMD = 1.116 kg, 95% BI = 0.433 tot 1.799, p = 0.001].

De onderzoekers concludeerden dat het slikken 10 tot 7500 microgram vitamine D supplementen gedurende 3 tot 60 maanden, de handgreepsterkte van postmenopauzale vrouwen, met name boven 60 jaar verhoogde.  

Oorspronkelijke titel:
Vitamin D Supplementation Improves Handgrip Strength in Postmenopausal Women: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials by Zhang JL, Poon CCW, […], Zhang Y.

Link:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9199366/

Extra informatie van El Mondo:
Vind hier meer studies over vitamine D en ouderdom.

1 IE vitamine D3 = 0.025 microgram vitamine D3.

 

Hoog bloedgehalte aan carotenoïden en vitamine E verlaagt leeftijdsgebonden maculaire degeneratie

Afbeelding

Onderzoeksvraag:
De gegevens uit onderzoeken ondersteunen een gunstig effect van carotenoïden en vitamines op het krijgen van leeftijdsgebonden maculaire degeneratie. Echter, de studies naar de relaties tussen de bloedgehaltes van deze voedingsstoffen en het risico op het krijgen van leeftijdsgebonden maculaire degeneratie zijn beperkt en leveren tegenstrijdige resultaten op. Daarom werd dit overzichtartikel uitgevoerd.

Verlaagt het hebben van een hoog gehalte aan luteïne/zeaxanthine, beta-caroteen, beta-cryptoxanthine, lycopeen of alfa-tocoferol in het bloed, de kans op het krijgen van leeftijdsgebonden maculaire degeneratie?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 9 studies (1 cohort, 4 patiënt-controle en 4 cross-sectionele studies) met in totaal 15674 deelnemers, waarvan 2077 mensen met leeftijdsgebonden maculaire degeneratie.
Er was geen publicatie bias.

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden in de meta-analyse dat een hoog gehalte aan luteïne/zeaxanthine in het bloed, de kans op het krijgen van leeftijdsgebonden maculaire degeneratie significant met 47% [OR = 0.53, 95% BI = 0.40 tot 0.72, p 0.001, I2 = 43.3%, p = 0.079] verlaagde. 
Dit verlaagde risico bleef gelijk in de sensitiviteitsanalyses.

De onderzoekers vonden in de meta-analyse dat een hoog gehalte aan beta-caroteen in het bloed, de kans op het krijgen van leeftijdsgebonden maculaire degeneratie significant met 52% [OR = 0.48, 95% BI = 0.28 tot 0.84, p 0.01, I2 = 71.7%, p = 0.003] verlaagde. 
Dit verlaagde risico bleef gelijk in de sensitiviteitsanalyses.

De onderzoekers vonden in de meta-analyse dat een hoog gehalte aan beta-cryptoxanthine in het bloed, de kans op het krijgen van leeftijdsgebonden maculaire degeneratie significant met 52% [OR = 0.48, 95% BI = 0.23 tot 1.00, p = 0.04, I2 = 83.5%, p 0.001] verlaagde. 
Dit verlaagde risico bleef gelijk in de sensitiviteitsanalyses.

De onderzoekers vonden in de meta-analyse dat een hoog gehalte aan lycopeen in het bloed, de kans op het krijgen van leeftijdsgebonden maculaire degeneratie significant met 30% [OR = 0.70, 95% BI = 0.54 tot 0.90, p = 0.006, I2 = 0%, p = 0.67] verlaagde. 
Dit verlaagde risico bleef gelijk in de sensitiviteitsanalyses.

De onderzoekers vonden in de meta-analyse dat een hoog gehalte aan alfa-tocoferol (vitamine E) in het bloed, de kans op het krijgen van leeftijdsgebonden maculaire degeneratie significant met 50% [OR = 0.50, 95% BI = 0.31 tot 0.81, p = 0.005, I2 = 34.4%, p = 0.19] verlaagde. 
Dit verlaagde risico bleef gelijk in de sensitiviteitsanalyses.

De onderzoekers concludeerden dat een hoog gehalte aan zowel luteïne/zeaxanthine, beta-caroteen, beta-cryptoxanthine, lycopeen als alfa-tocoferol (vitamine E) in het bloed, de kans op het krijgen van leeftijdsgebonden maculaire degeneratie verlaagden.

Oorspronkelijke titel:
The Associations of Plasma Carotenoids and Vitamins With Risk of Age-Related Macular Degeneration: Results From a Matched Case-Control Study in China and Meta-Analysis by Jiang H, Fan  Y, […], Ma L.

Link:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8873933/

Extra informatie van El Mondo:
Vind hier meer studies over cohort/significant, carotenoïden en leeftijdsgebonden maculaire degeneratie. 

Een hoog gehalte aan beta-caroteen in het bloed kan verkregen worden door beta-caroteenrijke levensmiddelen te eten en/of het slikken van beta-caroteensupplementen.
 

Eiwittensuppletie + lichaamsbeweging verhogen spierkracht van Aziatische ouderen met sarcopenie

Afbeelding

Onderzoeksvraag:
Verhogen eiwittensupplementen in combinatie met lichaamsbeweging de spierkracht bij gezonde ouderen met sarcopenie (sarcopenie is leeftijdsgebonden verlies van spiermassa en spierfunctie)?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 14 RCT’s met in totaal 888 ouderen.
De kracht van de onderste extremiteit werd beoordeeld met behulp van knie-extensie (n = 3) of beenextensie (n = 1) in de 4 Aziatische studies met in totaal 138 mensen in de groep met zowel lichamelijke oefeningen en eiwittensuppletie en 142 mensen in de groep met alleen lichamelijke oefeningen.

De interventieduur was 12 weken.
De dagelijkse hoeveelheid eiwit varieerde tussen 3 gram en 40 gram.

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden in de Aziatische studies, vergeleken met de groep met alleen lichamelijke oefeningen, een significante toename in de spierkracht van de onderste extremiteiten in de groep met zowel lichamelijke oefeningen en eiwittensupplementen [SMD = 0,24, 95% BI = 0.00 tot 0.47, p = 0.048, I2 = 0.0%, p = 0.513].

De onderzoekers concludeerden dat eiwittensupplementen (3-40 gram per dag gedurende 12 weken) in combinatie met lichaamsbeweging (knie- en beenextensie) de spierkracht van de onderste extremiteiten bij gezonde Aziatische ouderen met sarcopenie verhoogden.

Oorspronkelijke titel:
Effects of protein supplementation and exercise on delaying sarcopenia in healthy older individuals in Asian and non-Asian countries: A systematic review and meta-analysis by Li L, He Y, […], Liu X.

Link:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8808080/

Extra informatie van El Mondo:
Vind hier meer studies over eiwit, krachttraining en ouderdom.

De onderste extremiteit wordt anatomisch verdeeld in bekkengordel, boven- en onderbeen en voet.
 

7-punten voedingsprofiel in de keuken

Afbeelding

Aan de tabel "voedingswaarden per 100 GRAM / PER 100 ML / PER PERSOON" is NIET te zien hoe gezond een maaltijd of dieet is.
Dat is ALLEEN te zien wanneer deze voedingswaarden PER 100 GRAM / PER 100 ML / PER PERSOON en de GEGETEN PORTIES ingevuld worden in de 7-punten voedingsprofiel app.

Het 7-punten voedingsprofiel laat in één oogopslag zien hoe gezond of ongezond een maalhttps://elmondo.org/havermoutpap-toast-met-zachtgekookte-eieren-en-volkorenpasta-met-tonijntijd of dieet is.

7-punten voedingsprofiel van een gezonde maaltijd ziet als volgt uit:

  1. maximaal 35 En% vet
  2. maximaal 10 En% verzadigd vet
  3. maximaal 70 En% koolhydraten
  4. maximaal 25 En% suikers
  5. minimaal 1.3 gram vezels per 100 kcal
  6. maximaal 35 En% eiwit
  7. maximaal 0.3 gram zout per 100 kcal

Maximaal 35 En% vet wil zeggen, dat het aantal gram vet maximaal 35% bijdraagt aan het totale caloriegehalte (kcal) van het desbetreffende product/de maaltijd/dieet. In een 2000 kcal-dieet komt dit overeen met 77.8 gram vet (77.8X9 kcal = 700.2 kcal. 700.2 kcal draagt 35% bij aan 2000 kcal).
1 gram vet levert 9 kcal, 1 gram koolhydraten, 1 gram suikes of 1 gram eiwit levert 4 kcal.
0.3 gram zout per 100 kcal komt overeen met 6 gram zout per 2000 kcal-dieet.
1.3 gram vezels per 100 kcal komt overeen met 26 gram vezels per 2000 kcal-dieet.

Met 7-punten voedingsprofiel app kunt u diëtist worden over uw dagelijkse voeding zonder tussenkomst van een diëtist!
 

ONTBIJT:

  1. Ontbijttpap met aardbeien


MIDDAGETEN:

  1. Brood pindakaas met chocolademelk

AVONDETEN:

  1. Patat met frites saus, croquetten en cola
  2. Hollandse friet met runderkroketten en mayonaise
  3. Mie nestjes met vegetarische wokreepjes
  4. Stamppot zuurkool met rookworst, proteine kwark en fanta

TUSSENDOORTJES:

  1. Tiramisu, muesli repen, vitamine water en fruitsalade
  2. Voetbalavond

DE HELE DAG:

  1. Havermoutpap, toast met zachtgekookte eieren en volkorenpasta met tonijn
  2. Ontbijtdrank, crackers met ricotta-fetaspread, vega poké bowl en roomtoetje
  3. Havermout, groentesoep en couscous met kipgehaltballetjes en spinazie
  4. Brood, bonensoep, kipketjap maaltijdsalade en rode druiven
  5. Frittata, knäckebröd met rivierkreeftjes en tajine van kip

PRODUCTEN:

  1. Hoe gezond is Breaker cheese cake?

100 µg/d vitamine K + 1000 mg/d calciumsupplementen verhogen botmineraaldichtheid

Afbeelding

Onderzoeksvraag:
Met de toenemende incidentie van osteoporose (botontkalking) worden vitamine K en calcium in veel onderzoeken in verband gebracht met botmineraaldichtheid (BMD) en ondergecarboxyleerd osteocalcine (UcOC), maar de resultaten van de onderzoeken naar het gecombineerde effect van vitamine K en calcium op botmineraaldichtheid en ondergecarboxyleerd osteocalcine in mensen zijn inconsequent (tegenstrijdig). Daarom werd dit overzichtsartikel uitgevoerd.

Verhoogt het sikken van vitamine K supplementen in combinatie met calciumsupplementen de botmineraaldichtheid?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 10 RCT’s met in totaal 1346 patiënten.

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden dat het slikken van vitamine K supplementen in combinatie met calciumsupplementen de botmineraaldichtheid van de lumbale wervelkolom significant verhoogde [SMD = 0.20, 95% BI = 0.07 tot 0.32, I2 = 46.9%, p = 0.049].
Echter, dit significant verhoogde effect was niet signifcant in de trim and fill methode (waarbij gecorrigeerd werd voor publicatie bias) [SMD = 0.067, 95% BI = -0.044 tot 0.178].

De onderzoekers vonden dat het slikken van vitamine K supplementen in combinatie met calciumsupplementen het gehalte van ondergecarboxyleerd osteocalcine significant verlaagde [SMD = -1.71, 95% BI = -2.45 tot -0.96, I2 = 95.7%, p  0.01].
Dit significant verlaagde effect werd ook teruggevonden in analyses waarbij gecorrigeerd werd voor publicatie bias [SMD = - 0.947, 95% BI = -1.211 tot -0.687].

De onderzoekers vonden in de subgroepenanalyses dat het slikken van  ≤100 µg/d vitamine K supplementen in combinatie met calciumsupplementen de botmineraaldichtheid van de lumbale wervelkolom significant verhoogde [SMD = 0.40, 95% BI = 0.20 tot 0.61, I2 = 49.9%].

De onderzoekers vonden in de subgroepenanalyses dat het slikken van vitamine K2 supplementen in combinatie met calciumsupplementen de botmineraaldichtheid van de lumbale wervelkolom significant verhoogde [SMD = 0.30, 95% BI = 0.10 tot 0.51, I2 = 0%].

De onderzoekers vonden in de subgroepenanalyses dat het slikken van vitamine K supplementen in combinatie met  ≤1000 mg/d calciumsupplementen de botmineraaldichtheid van de lumbale wervelkolom significant verhoogde [SMD = 0.19, 95% BI = 0.05 tot 0.32, I2 = 62.3%].

De onderzoekers vonden in de subgroepenanalyses dat het slikken van vitamine K supplementen in combinatie met calciumsupplementen gedurende maximaal 1 jaar de botmineraaldichtheid van de lumbale wervelkolom significant verhoogde [SMD = 0.38, 95% BI = 0.19 tot 0.57, I2 = 40%].

De onderzoekers concludeerden dat het slikken van ≤100 µg/d vitamine K2 supplementen in combinatie met  ≤1000 mg/d calciumsupplementen gedurende maximaal 1 jaar de botmineraaldichtheid van de lumbale wervelkolom verhoogde.

Oorspronkelijke titel:
The combined effect of vitamin K and calcium on bone mineral density in humans: a meta-analysis of randomized controlled trials by Hu L, Ji J, [...], Yu B.

Link:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8515712/

Extra informatie van El Mondo:
Vind hier meer studies over overzichtsartikel/publicatie bias/RCT’s, vitamine K, calcium en botontkalking.

Een hoog gehalte aan ondergecarboxyleerd osteocalcine verhoogt de kans op het krijgen van botontkalking.

Ondergecarboxyleerd osteocalcine (ucOC of PIVKA-osteocalcine) is een gevoeliger marker voor vitamine K-insufficiëntie.

De incidentie is het aantal nieuwe zieken of ziekten in een populatie over een bepaalde periode.
 

Paddenstoelen verlagen doodgaan aan alle oorzaken

Onderzoeksvraag:
Of de consumptie van paddenstoelen - een rijke bron aan krachtige antioxidanten ergothioneïne en glutathion, vitamines en mineralen (bijv. selenium en koper) - geassocieerd is met een lager sterfterisico, is niet goed begrepen en daarom werd dit overzichtsartikel uitgevoerd.

Verlaagt het eten van paddenstoelen de kans op doodgaan aan alle oorzaken (all-cause mortaliteit)?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 5 prospectieve cohort studies met in totaal 601893 deelnemers, waarvan 50787 doden aan all-cause mortaliteit (doodgaan aan alle oorzaken).

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden dat het eten van paddenstoelen de kans op doodgaan aan alle oorzaken significant met 6% [gepoolde risk ratio = 0.94, 95% BI = 0.91 tot 0.98] verlaagde.

De onderzoekers concludeerden dat het eten van paddenstoelen de kans op doodgaan aan alle oorzaken verlaagde.

Oorspronkelijke titel:
Prospective study of dietary mushroom intake and risk of mortality: results from continuous National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES) 2003-2014 and a meta-analysis by Ba DM, Gao X, [...], Richie Jr JP.

Link:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8454070/

Extra informatie van El Mondo:
Vind hier meer studies over paddenstoelen en ouderdom.

Dagelijks 200-700 gram groente en fruit verlaagt fragiliteit

Afbeelding

Onderzoeksvraag:
Verlaagt het eten van groente en/of fruit de kans op fragiliteit?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 10 cohort studies en 4 cross-sectionele studies met in totaal 18616 mensen met fragiliteit en 101969 mensen zonder fragiliteit (de controles).

De bewijslast was matig, gebaseerd op de NutriGrade-score.

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden in 7 cohort studies, vergeken met een lage groente- en fruitconsumptie, dat een hoge groente- en fruitconsumptie de kans op fragiliteit significant met 35% [RR = 0.65, 95% BI = 0.50 tot 0.84, I2 = 81%] verlaagde.
Dit significante verlaagde risico werd niet teruggevonden voor alleen groenteconsumptie of alleen fruitconsumptie.

De onderzoekers vonden dat elke verhoging met 200 gram groente en fruit per dag, de kans op fragiliteit significant met 14% verlaagde.
Deze significante verlaagde risio steeg lineair tot 700 gram groente en fruit per dag en vlakte daarna af.

De onderzoekers concludeerden dat het dagelijks eten van 200-700 gram groente en fruit (samen) de kans op fragiliteit verlaagde.

Oorspronkelijke titel:
Fruit and vegetable intake and risk of frailty: A systematic review and dose response meta-analysis by Ghoreishy SM, Asoudeh F, […], Mohammadi H.

Link:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34534684/

Extra informatie van El Mondo:
Vind hier meer studies over groente- en fruitconsumptie en ouderdom.

Fragiliteit (breekbaarheid, broosheid) bij ouderen is een dynamische toestand waarin een oudere verkeert die tekorten heeft in één of meerdere gebieden van het menselijk functioneren (lichamelijk, psychisch, sociaal), die onder invloed van een diversiteit aan variabelen wordt veroorzaakt en die de kans op het optreden van ongewenste uitkomsten vergroot.
 

Enkelvoudig onverzadigde vetzuren verlagen doodgaan aan alle oorzaken

Afbeelding

Onderzoeksvraag:
De bevindingen over het verband tussen de inname van enkelvoudig onverzadigde vetzuren (MUFA) via voeding en het risico op sterfte zijn tegenstrijdig en daarom werd dit overzichtsartikel uitgevoerd.

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 17 prospectieve cohort studies met in totaal 1022321 deelnemers in de leeftijd van 20 jaar en ouder, waarvan 191283 doden aan alle oorzaken, 55437 doden aan hart- en vaatziekten en 64448 doden aan kanker.

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden dat het eten van enkelvoudig onverzadigde vetzuren de kans op doodgaan aan alle oorzaken significant met 6% [RR = 0.94, 95% BI = 0.90 tot 0.98, I2 = 55.5%, p = 0.005] verlaagde.
Dit significante verlaagde risico werd niet teruggevonden voor doodgaan aan hart- en vaatziekten of kanker.

De onderzoekers vonden dat elke verhoging met 5 energieprocent (5 En%) uit enkelvoudig onverzadigde vetzuren de kans op doodgaan aan alle oorzaken significant met 3% [RR = 0.97, 95% BI = 0.96 tot 0.98] verlaagde.
Dit significante verlaagde risico werd niet teruggevonden voor doodgaan aan hart- en vaatziekten of kanker.

De onderzoekers concludeerden dat het eten van enkelvoudig onverzadigde vetzuren de kans op doodgaan aan alle oorzaken verlaagde.

Oorspronkelijke titel:
Dietary intakes of monounsaturated fatty acids and risk of mortality from all causes, cardiovascular disease and cancer: A systematic review and dose-response meta-analysis of prospective cohort studies by Lotfi K, Salari-Moghaddam A, […], Esmaillzadeh A.

Link:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34560281/

Extra informatie van El Mondo:
Vind hier meer studies over vetzuren, kanker, hart- en vaatziekten en ouderdom.
Zoek hier welke producten veel enkelvoudig onverzadigde vetzuren bevatten.
 

Stoeloefeningen zorgen voor krachtbehoud bij ouderen

Afbeelding

Onderzoeksvraag:
Verhogen stoeloefeningen kracht bij ouderen?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 25 studies met in totaal 1388 deelnemers.
19 studies waren RCTs.
De gemiddelde leeftijd varieerde tussen 55 en 88 jaar.

De interventieduur varieerde tussen 2 en 72 weken, waarbij de meest voorkomende interventieduur 12 weken was, met 2 tot 14 sessies per week. De sessies duurden tussen 15 en 110 minuten.

De stoeloefeningen waren onder andere yoga, tai chi en schommelstoel.

17 studies hadden een laag risico op bias (dat wil zeggen 17 studies hadden een hoge kwaliteit) en 5 studies hadden een hoog risico op bias (5 studies hadden een lage kwaliteit).

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden dat stoeloefeningen de bovenste extremiteit significant verbeterden [handgreepsterkte test: MD = 2.10, 95% BI = 0.76 tot 3.43, I2 = 42% en 30 seconden armcurltest: MD = 2.82, 95% BI = 1.34 tot 4.31, I2 = 71%].
Deze veranderingen werden waargenomen in korte (12 weken) en middellange termijn (12 weken tot 6 maanden) interventies.

De onderzoekers vonden dat stoeloefeningen de functie van de onderste extremiteit significant verbeterden [30 seconden stoelstand test: MD = 2.25, 95% BI = 0.64 tot 3.86, I2 = 62%].
Deze veranderingen werden waargenomen in korte (12 weken) en middellange termijn (12 weken tot 6 maanden) interventies.

De onderzoekers concludeerden dat stoeloefeningen effectief zijn en moeten worden gepromoot als eenvoudige en makkelijk te implementeren activiteiten om kracht te behouden en te ontwikkelen bij ouderen.

Oorspronkelijke titel:
The Effect of Chair-Based Exercise on Physical Function in Older Adults: A Systematic Review and Meta-Analysis by Klempel N, Blackburn NE, […], Tully MA.

Link:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7920319/

Extra informatie van El Mondo:
Vind hier meer studies over sportvoeding en het verhogen van de botmineraaldichtheid.

Studies met een laag risico op bias wil zeggen dat de studies een hoge kwaliteit hebben. De resultaten gevonden in studies met een hoge kwaliteit zijn betrouwbaarder dan in studies met een lage kwaliteit. 

Tot de skeletbeenderen van de vrije bovenste extremiteit behoren het opperarmbeen, het onderarmbeen en de hand.

De onderste extremiteit wordt anatomisch verdeeld in bekkengordel, boven- en onderbeen en voet.