Voeding en gezondheid

Hieronder vindt u wetenschappelijke onderzoeken (overzichtsartikelen) naar de relatie tussen voeding en hart- en vaatziekten:
Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van RCT's geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Is het zinvol om voedingssupplementen te slikken?”. Ja bij een positieve conclusie en nee bij een negatieve conclusie.

Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van cohort of patiënt-controle studies geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Moet ik mijn voedingspatroon veranderen of niet?”.

1. Dagelijks 500 ml sinaasappelsap verlaagt causaal slecht cholesterol
2. 30 gram volkoren granen verlagen hart- en vaatziekte
3. Dagelijks 200 tot 700 mg calcium via voeding verlaagt een beroerte onder Aziaten
4. Groene thee verlaagt mogelijk causaal hart- en vaatziekten
5. Groene thee verlaagt causaal bloeddruk bij gezonde personen

HOE GEZOND ZIJN MIJN 3 HOOFDMAALTIJDEN?
      - Ontbijt: havermoutpap met banaan en peer (pagina 19)
      - Lunch: toast met zachtgekookte eieren, paprika-knoflook-olie en ingelegde ui (pagina 25)     
     - Avondeten: volkorenpasta met tonijn (pagina 60)

Deze 3 maaltijden staan in de Allerhande van januari “Lekker bezig!”

Aan de tabel "voedingswaarden PER PERSOON (p.p)" is NIET te zien hoe gezond mijn 3 hoofdmaaltijden samen zijn. Dat is ALLEEN te zien wanneer deze VOEDINGSWAARDEN en de GEGETEN PORTIES ingevuld worden in de 7-punten voedingsprofiel app.

7-punten voedingsprofiel van een gezond diner/avondeten ziet als volgt uit:
1. maximaal 35 En% vet
2. maximaal 10 En% verzadigd vet
3. maximaal 70 En% koolhydraten
4. maximaal 25 En% suikers
5. minimaal 1.3 gram vezels per 100 kcal
6. maximaal 35 En% eiwit
7. maximaal 0.3 gram zout per 100 kcal

Maximaal 35 En% vet wil zeggen, dat het aantal gram vet maximaal 35% bijdraagt aan het totale caloriegehalte (kcal) van het desbetreffende maaltijden.

7-punten voedingsprofiel van mijn 3 maaltijden van 1425 kcal ziet als volgt uit:
44,21   En% vet
12        En% verzadigd vet
37,05   En% koolhydraten
11,51   En% suikers
1,51     gram vezels per 100 kcal
15,72   En% eiwit
0,11     gram zout per 100 kcal

Conclusie:
Mijn 3 maaltijden bevatten samen teveel vet en teveel verzadigd vet.

Wetenschappelijke studies (overzichtsartikelen) over de relatie tussen voeding en het voorkomen van depressie:
Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van RCT's geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Is het zinvol om voedingssupplementen te slikken?”. Ja bij een positieve conclusie en nee bij een negatieve conclusie.

Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van cohort of patënt-controle studies geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Moet ik mijn voedingspatroon veranderen of niet?”.

1. Seleniumsupplementen verlagen depressie

HOE GEZOND IS MIJN VEGETARISCH AVONDETEN?
      - 1 vegetarische pizza (430 gram)
      - 1 kommetje vetvrije yoghurt (250 ml)
      - 1 flesje vitamin water mango guave (500 ml)

7-punten voedingsprofiel van een gezond diner/avondeten ziet als volgt uit:

1. maximaal 35 En% vet
2. maximaal 10 En% verzadigd vet
3. maximaal 70 En% koolhydraten
4. maximaal 25 En% suikers
5. minimaal 1.3 gram vezels per 100 kcal
6. maximaal 35 En% eiwit
7. maximaal 0.3 gram zout per 100 kcal

Maximaal 35 En% vet wil zeggen, dat het aantal gram vet maximaal 35% bijdraagt aan het totale caloriegehalte (kcal) van het avondeten. 

7-punten voedingsprofiel van mijn AVONDETEN van 856 kcal ziet als volgt uit:
19,44    En% vet
2,26      En% verzadigd vet
57,12    En% koolhydraten
10,72    En% suikers
2,40      gram vezels per 100 kcal
18,64    En% eiwit
0,42      gram zout per 100 kcal

CONCLUSIE:
Mijn avondeten bevat teveel ZOUT

HOE GEZOND IS MIJN ONTBIJT?
      - Glutenvrij ontbijtpap (30 gram)
      - Magere melk (200 ml)
      - Aardbeien (50 gram)
Voeg 30 gram ontbijtpap aan 200 ml warme melk.
Roer goed en voeg vervolgens 50 gram gesneden aardbeien toe.

7-punten voedingsprofiel van een gezond ontbijt ziet als volgt uit:
1. maximaal 35 En% vet
2. maximaal 10 En% verzadigd vet
3. maximaal 70 En% koolhydraten
4. maximaal 25 En% suikers
5. minimaal 1.3 gram vezels per 100 kcal
6. maximaal 35 En% eiwit
7. maximaal 0.3 gram zout per 100 kcal

Maximaal 35 En% vet wil zeggen, dat het aantal gram vet maximaal 35% bijdraagt aan het totale caloriegehalte (kcal) van het desbetreffende ontbijt.

7-punten voedingsprofiel van uw ontbijt van 200 kcal ziet als volgt uit:
4.96     En% vet
0.81     En% verzadigd vet
69.34   En% koolhydraten
25.03   En% suikers
1.18     gram vezels per 100 kcal
23.35   En% eiwit
0.13     gram zout per 100 kcal

Conclusie:
Uw ontbijt bevat te weinig vezels. U moet in het VOLGENDE PRODUCT corrigeren voor het lage vezelgehalte.
Uw volgend product moet minimaal 1.42 gram vezels per 100 kcal bevatten. Deze producten in de supermarkt bevatten minimaal 1.42 gram vezels per 100 kcal.
 

Hieronder vindt u wetenschappelijke onderzoeken (overzichtsartikelen) naar de relatie tussen voeding en ouderdom:
Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van RCT's geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Is het zinvol om voedingssupplementen te slikken?”. Ja bij een positieve conclusie en nee bij een negatieve conclusie.

Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van cohort of patiënt-controle studies geeft wel antwoord op de volgende vraag:

1. Vitamine E supplementen verlagen ziekte van Alzheimer
2. Regelmatig visconsumptie verlaagt leeftijdsgebonden oogziekte
3. Dagelijks 20-25 mcg vitamine D3 supplementen verlagen kans op osteoporotische breuk en vallen bij ouderen
4. 10 tot 7500 microgram vitamine D supplementen verhogen handgreepsterkte van postmenopauzale vrouwen
5. Hoog bloedgehalte aan carotenoïden en vitamine E verlaagt leeftijdsgebonden maculaire degeneratie
6. Eiwittensuppletie + lichaamsbeweging verhogen spierkracht van Aziatische ouderen met sarcopenie

Hieronder vindt u wetenschappelijke onderzoeken (ovezichtsartikelen) naar de relatie tussen voeding en hart- en vaatziekten:
Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van RCT's geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Is het zinvol om voedingssupplementen te slikken?”. Ja bij een positieve conclusie en nee bij een negatieve conclusie.

Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van cohort of patënt-controle studies geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Moet ik mijn voedingspatroon veranderen of niet?”.

1. Dagelijks 20 gram olijfolie verlaagt hart- en vaatziekten
2. Dagelijks 25-200 gram pinda’s verlagen mogelijk causaal triglyceridengehalte
3. Brassica-groenten verlagen causaal totaal cholesterolgehalte
4. Hoge vezelinname verlaagt causaal hart- en vaatziekten
5. Dagelijks 500 mg flavonoïden via voeding verlaagt hart- en vaatziekte, suikerziekte en een hoge bloeddruk
6. Vitamine D gehalte tussen 40 en 75 nmol/L verlaagt bloeddruk bij volwassenen
7. Dagelijks 50 mg flavanonen via voeding verlaagt een beroerte
8. Haver verlaagt mogelijk causaal hart- en vaatziekten

Hieronder vindt u wetenschappelijke onderzoeken (overzichtsartikelen) naar suikerziekte:
Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van RCT's geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Is het zinvol om voedingssupplementen te slikken?”. Ja bij een positieve conclusie en nee bij een negatieve conclusie.

Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van cohort of patënt-controle studies geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Moet ik mijn voedingspatroon veranderen of niet?”.

1. Vitamine D-tekort verhoogt blindheid bij mensen met suikerziekte
2. Dagelijks 50 mg amandelen verlagen causaal slecht cholesterol bij mensen met suikerziekte type 2
3. Gembersupplementen verlagen nuchter bloedsuikergehalte van patiënten met suikerziekte type 2

Hieronder vindt u wetenschappelijke onderzoeken (overzichtsartikelen) naar chronische ziekten:
Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van RCT's geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Is het zinvol om voedingssupplementen te slikken?”. Ja bij een positieve conclusie en nee bij een negatieve conclusie.

Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van cohort of patiënt-controle studies geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Moet ik mijn voedingspatroon veranderen of niet?”

1. Tomaten verlagen causaal tumornecrosefactor-alfa gehalte bij volwassenen
2. Dagelijks 400 mg vitamine C supplementen verbetert longfunctie van COPD patiënten
3. Vitamine E-supplementen verbeteren kwaliteit van leven van mensen met reumatoïde artritis
4. Veel zuiveleiwitten via voeding verlaagt mogelijk nierstenen
5. Een hoge vitamine A en B inname via voeding verlagen glaucoom
6. Veel antioxidanten via voeding verlaagt ziekte van Parkinson

Hoe gezond is ons Valentijn-diner?
-Sushi schotel

Aan de tabel "voedingswaarden PER 100 GRAM " is NIET te zien hoe gezond ons Vaentijn-diner is. 

Dat is ALLEEN te zien wanneer deze VOEDINGSWAARDEN PER 100 GRAM ingevuld worden in 7-punten voedingsprofiel Excel-sheet.

7-punten voedingsprofiel van ons Valentijn-diner ziet als volgt uit:
24.28   En% vet
5.92     En% verzadigd vet
62.11   En% koolhydraten
16.11   En% suikers
0.4      gram vezels per 100 kcal
12.89  En% eiwit
1.14    gram zout per 100 kcal

Conclusie: ons Valentijn-diner bevat teveel vet en te weinig vezel.

Wanneer wij dit diner eten, moeten wij in ons VOLGEND PRODUCT corrigeren voor het hoge zoutgehalte en lage vezelgehalte.
Ons VOLGEND PRODUCT mag maximaal 0 gram zout per 100 kcal en minimaal 2.2 gram vezels per 100 kcal bevatten.
Deze producten in de supermarkt bevatten maximaal 0 gram zout per 100 kcal en minimaal 2.2 gram vezels per 100 kcal.

Hieronder vindt u wetenschappelijke onderzoeken (overzichtsartikelen) naar de relatie tussen voeding en het voorkomen van kanker:
Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van RCT's geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Is het zinvol om voedingssupplementen te slikken?”. Ja bij een positieve conclusie en nee bij een negatieve conclusie.

Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van cohort of patënt-controle studies geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Moet ik mijn voedingspatroon veranderen of niet?”.

1. Groente en fruit verlagen baarmoederhalskanker
2. Hoog alfa-linoleenzuur bloedgehalte verlaagt dikke darmkanker
3. Veel foliumzuur via voeding verlaagt dikke darmkanker onder Europeanen
4. Veel witvlees en vis verlagen leverkanker
5. Matig alcoholconsumptie verlaagt mogelijk nierkanker
6. Hoge consumptie van olijfolie verlaagt kanker
7. Koffie of cafeïne na de operatie verlaagt causaal postoperatieve ileus

HOE GEZOND IS MIJN FASTFOOD?
      - Hollandse friet (250 gram)
      - 2 runderkroketten (160 gram)
      - 1 grote lepel mayonaise (50 ml)
Friet en kroketten worden gaar gemaakt in de airfryer gedurende 20 minuten bij 200 graden C. Pas na 10 minuten de kroketten mee laten garen met de friet.

Aan de tabel "voedingswaarden PER 100 GRAM / PER 100 ML" is NIET te zien hoe gezond mijn fastfood is. 
Dat is ALLEEN te zien wanneer deze  VOEDINGSWAARDEN en de GEGETEN PORTIES ingevuld worden in de 7-punten voedingsprofiel app.

7-punten voedingsprofiel van een gezond fastfood ziet als volgt uit:
1. maximaal 35 En% vet
2. maximaal 10 En% verzadigd vet
3. maximaal 70 En% koolhydraten
4. maximaal 25 En% suikers
5. minimaal 1.3 gram vezels per 100 kcal
6. maximaal 35 En% eiwit
7. maximaal 0.3 gram zout per 100 kcal
Maximaal 35 En% vet wil zeggen, dat het aantal gram vet  maximaal 35% bijdraagt aan  het totale caloriegehalte (kcal) van de desbetreffende fastfood.

7-punten voedingsprofiel van uw fastfood van 1140 kcal ziet als volgt uit:
56.35  En% vet
8.21    En% verzadigd vet
34.91  En% koolhydraten
1.84    En% suikers
0.81    gram vezels per 100 kcal
7.13    En% eiwit
0.23    gram zout per 100 kcal

Conclusie:
Uw fastfood van 1140 kcal bevat teveel vet en te weinig vezels.

U moet in het VOLGENDE PRODUCT / MAALTIJD corrigeren voor het hoge vetgehalte en het lage vezelgehalte.

Uw VOLGEND PRODUCT / MAALTIJD moet bij een gezonde levensstijl:
maximaal 13.65 En% vet en minimaal 1.79 gram vezels per 100 kcal bevatten.

Deze PRODUCTEN / MAALTIJDEN in de supermarkt bevatten maximaal 13.65 En% vet en minimaal 1.79 gram vezels per 100 kcal.

Onderzoeksvraag:
Noten worden aanbevolen voor de cardiovasculaire gezondheid, maar er blijft bezorgdheid bestaan dat noten bij kunnen dragen aan de gewichtstoename vanwege hun hoge energiedichtheid. Daarom werd dit overzichtsartikel uitgevoerd.

Leidt het eten van veel noten tot gewichtstoename?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 6 prospectieve cohort studies met in totaal 569910 deelnemers en 86 RCTs met in totaal 5873 deelnemers.

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden in cohort studies dat het eten van noten de kans op het krijgen van overgewicht/obesitas significant met 7% [RR 0.93, 95% BI = 0.88 tot 0.98, p 0.001, matig bewijslast] verlaagde.

De onderzoekers vonden in RCT’s geen verband tussen het eten van noten en gewichtstoename [MD = 0.09 kg, 95% BI = -0.09 tot 0.27 kg, p 0.001, hoog bewijslast].

De onderzoekers vonden in de meta-regressie analyses dat het eten van veel noten tot een verlaging van het lichaamsgewicht en het lichaamsvet leidde.

De onderzoekers concludeerden dat het eten van veel noten tot een verlaging van het lichaamsgewicht en het lichaamsvet leidde.

Oorspronkelijke titel:
Are fatty nuts a weighty concern? A systematic review and meta-analysis and dose-response meta-regression of prospective cohorts and randomized controlled trials by Nishi SK, Viguiliouk E, [...], Sievenpiper JL.

Link:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34494363/

Extra informatie van El Mondo:
Vind hier meer studies over het eten van noten en overgewicht.

Onderzoeksvraag:
Verhoogt obesitas (BMI>30) de kans op het krijgen van dikke darmkanker bij mensen met het Lynch Syndroom?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 3 cohort studies met in totaal 2463 deelnemers, waarvan 735 mensen met dikke darmkanker.

Er was geen pubicatie bias.

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden dat obese mannen met het Lynch Syndroom hadden significant 2 keer zoveel kans op het krijgen van dikke darmkanker dan niet obese mannen met het Lynch Syndroom [SRR = 2.09, 95% BI = 1.23 tot 3.55, I2 = 33%].
Dit signifcante verhoogde risico werd niet teruggevonden voor obese vrouwen met het Lynch Syndroom [SRR = 1.41, 95% BI = 0.46 tot 4.27, I2 = 68%].

De onderzoekers vonden dat elke verhoging van de BMI met 5 kg/m² de kans op het krijgen van dikke darmkanker significant met 49% verhoogde bij mensen met het MLH1-mutatie [SRR = 1.49, 95% BI = 1.11 tot 1.99, I2 = 0%, heel hoge kwaliteitslast].

De onderzoekers concludeerden dat obesitas (BMI>30) de kans op het krijgen van dikke darmkanker verhoogde bij mannen met het Lynch Syndroom, met name met een mutatie in het MLH1-gen.

Oorspronkelijke titel:
A Meta-Analysis of Obesity and Risk of Colorectal Cancer in Patients with Lynch Syndrome: The Impact of Sex and Genetics by Lazzeroni M, Bellerba F, […], Gandini S.

Link:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8160758

Extra informatie van El Mondo:
Vind hier meer studies over dikke darmkanker en overgewicht.

Het Lynch syndroom (HNPCC-Lynch) is een erfelijke aandoening die een verhoogde kans geeft op het krijgen van darmkanker. Bij ongeveer 4% van alle patiënten met darmkanker wordt de ziekte veroorzaakt door het Lynch syndroom. Darmkanker ontstaat bij patiënten met het Lynch syndroom op relatief jonge leeftijd, vaak voor hun 50^ste levensjaar.

Er zijn momenteel 5 genen bekend die betrokken zijn bij het Lynch syndroom, namelijk MLH1, MSH2, MSH6, PMS2 en EpCAM. Mensen met een MLH1-mutatie hebben een kans van 25-70% om tijdens het leven darmkanker te krijgen.

Heb ik overgewicht? Zoja, hoeveel kg moet ik dan afvallen om op gezond gewicht te komen.

Welke maaltijden zijn geschikt voor mensen met overgewicht?

 

Hieronder vindt u wetenschappelijke onderzoeken (overzichtsartikelen) naar de relatie tussen het vegetarische dieet en de gezondheid: 
Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van RCT's geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Is het zinvol om voedingssupplementen te slikken?”. Ja bij een positieve conclusie en nee bij een negatieve conclusie.

Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van cohort of patënt-controle studies geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Moet ik mijn voedingspatroon veranderen of niet?”.

1. Vegetariërs en veganisten hebben een lage botmineraaldichtheid dan alleseters

Onderzoeksvraag:
Diëten met een hoge glycemische index (GI) of een hoge glycemische belasting (GL) worden in verband gebracht met de belangrijke risicofactoren die verband houden met het krijgen  van het metabool syndroom, zoals dyslipidemie, een hoge bloedglucose- en insulineconcentratie. Echter, de rol van GI en GL in relatie tot het metabool syndroom is nog steeds onderbelicht en controversieel en daarom werd dit overzichtsartikel uitgevoerd. 

Verhoogt een hoge GI of een hoge GL dieet de kans op het krijgen van het metabool syndroom?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 1 cohort studie and 11 cross-sectionele studies met in totaal 36295 deelnemers.

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden vergeleken met een lage GI dieet, dat een hoge GI dieet de kans op het krijgen van het metabool syndroom significant met 5% [OR = 1.05, 95% BI = 1.01 tot 1.09, I2 = 58.1%, p = 0.004] verhoogde.
Dit significante, verhoogde risico werd ook teruggevonden in alle subgroepenanalyses, behalve in studies waarbij 24-uurs recalls werden gebruikt.

De onderzoekers vonden in dosisafhankelijke analyses, dat elke verhoging van de GI met 5 punten de kans op het krijgen van het metabool syndroom significant met 2% [OR = 1.02, 95% BI = 1.01 tot 1.02] verhoogde.

De onderzoekers vonden geen verband tussen een hoge GL dieet en de kans op het krijgen van het metabool syndroom.

De onderzoekers concludeerden dat een hoge GI dieet de kans op het krijgen van het metabool syndroom verhoogde.

Oorspronkelijke titel:
Glycemic index, but not glycemic load, is associated with an increased risk of metabolic syndrome: Meta-analysis of observational studies by Askari M, Dehghani A, […], Alizadeh S.

Link:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33928722/

Extra informatie van El Mondo:
Vind hier meer studies/informatie over GI en GL en het metabool syndroom.

De glycemische index (GI) is een manier/methode om aan te geven hoe snel glucose (eenvoudige suiker) in het bloed kan worden opgenomen of hoe snel koolhydraten (complexe suikers) in de darm verteerd kunnen worden. Koolhydraten (complexe suikers) moeten in de darmen afgeproken worden tot eenvoudige suikers anders kunnen ze niet in het lichaam opgenomen worden.

Een product met een hoge GI is een product met een GI van 70 of hoger.
Een product met een lage GI is een product met een GI tot 55.

Bij de glycemische last (GL) wordt zowel rekening gehouden met de hoeveelheid koolhydraten in een product als de hoeveelheid dat iemand van een bepaald product eet. Het berekenen van de GL gaat als volgt: GL = (hoeveelheid koolhydraten in een portie keert GI) gedeeld door 100. De GL kan ook worden ingeschat voor complete maaltijden door het gemiddelde van de GI van alle ingrediënten in de maaltijd te vermenigvuldigen met de totale hoeveelheid koolhydraten in de maaltijd.

Een product met een hoge GL is een product met een GL van 20 of hoger.
Een product met een lage GL is een product met een GL tot 10.

De voedselinname (wat iemand per dag eet) van personen in een studie is lastig te meten en er is niet één techniek die voor elk doel en elke toepassing geschikt is. De voedselinname kan worden nagevraagd door middel van verschillende methodes, zoals dietary history-methode, 24-uurs recall, voedseldagboek of voedselfrequentievragenlijst.

Wetenschappelijkes studies (overzichtsartikelen) over de relatie tussen glucosamine&chondroïtine en ziektes:
Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van RCT's geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Is het zinvol om voedingssupplementen te slikken?”. Ja bij een positieve conclusie en nee bij een negatieve conclusie.

Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van (prospectieve) cohort studies of patënt-controle studies geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Moet ik mijn voedingspatroon veranderen of niet?”.

1. Glucosamine en chondroïtinesupplementen verbeteren structuur en symptomen bij artrose
2. Glucosamine-supplementen verlichten pijn bij mensen met knie-osteoarthritis

XXXXXXXXXXXXXXXXXXX

• Glucosamine is een lichaamseigen stof die bestaat uit glucose en het aminozuur glutamine.
• De wetenschappelijke naam van glucosamine is 2-amino-2-deoxy-alfa-en-bèta-D-glucopyranose.
• Onder normale omstandigheden wordt glucosamine gesynthetiseerd (geproduceerd) door de chondrocyten (kraakbeencellen) met behulp van het enzym glucosaminesynthetase.
• Glucosamine is nodig voor de biosynthese (productie) van glucosamineglycanen (proteoglycanen), die het belangrijkste bestanddeel van het gewrichtskraakbeen vormen.
• Glucosamine is ook een bouwsteen van hyaluronan (ook wel hyaluronzuur genoemd) in de gewrichten.
  Hyaluronan verhoogt de viscositeit in de synoviale vloeistof (gewrichtssmeer) en verbetert zo de stootkussenfunctie en de smering van de gewrichten.
• Glucosamine is ook een bouwsteen van collageen.
• De productie van glucosamine in het lichaam neemt af met de leeftijd.
• Vrijwel alle commercieel verkrijgbare glucosaminesupplementen wordt geïsoleerd (gewonnen) uit chitine, dat in de meeste gevallen uit het exoskelet van schaaldieren (meestal garnalen) afkomstig is.
• De staarten en schelpen van garnalen, kreeften, krabben en rivierkreeften leveren een kleine hoeveelheden glucosamine.
• Er zijn 3 vormen van glucosaminesupplementen:
  1. glucosaminesulfaat
  2. glucosaminehydrochloride
  3. n-acetyl glucosamine
• Glucosaminesulfaat bevat  58% zuivere glucosamine.
  Glucosaminehydrochloride daarentegen bevat 82% zuivere glucosamine.
• Circa 90% van de oraal (via de mond) ingenomen glucosaminehydrochloride en glucosaminesulfaat wordt intact vanuit het maag-darmkanaal geabsorbeerd.
  Berekening: 1500 mg glucosaminesulfaat  supplementen geven 870 mg (58x(1500/100)) zuivere glucosamine. Van 870 mg zuivere glucosamine wordt 90% in het lichaam opgenomen. Met andere woorden, als u 1500 mg glucosaminesulfaat  supplementen slikt, neemt het lichaam 783 mg (90x(870/100)) glucosamine op in de bloedbaan.
• Mensen kunnen glucosaminesupplementen over het algemeen 30 tot 90 dagen verdragen, maar er kunnen nog steeds bijwerkingen optreden.
• Bijwerkingen van glucosaminesupplementen zijn onder andere maagpijn, braken, misselijkheid, winderigheid, obstipatie (verstopping) en diarree en sommige personen kunnen ook een tijdelijke verhoging van de bloeddruk of hartslag ervaren.
• De gangbare aanbevolen hoeveelheid van glucosaminesulfaat is maximaal 900 tot 1500 mg per dag, verdeeld over 3 doses van 300 tot 500 mg.
• Ongeveer 5% van de orale toegediende hoeveelheid glucosamine wordt binnen 48 uur in de urine uitgescheiden.   
• Vrij glucosamine is niet detecteerbaar in  het bloedplasma.
• Glucosamine wordt in voedingssupplementen dikwijls gecombineerd met chondroïtine.
• Chondroïtinesulfaat behoort tot de zeer grote moleculen genaamd glycosaminoglycanen (GAG), die bestaan uit glucuronzuur en galactosamine.
• Chondroïtinesulfaat wordt vervaardigd uit dierlijke bronnen, zoals haaien- en koeienkraakbeen.
• De gangbare aanbevolen hoeveelheid van chondroïtinesulfaat is maximaal 1200 mg per dag.
• Verschillende onderzoeken geven aan dat de biologische beschikbaarheid van chondroïtinesulfaat tussen 15 en 24% van de orale toegediende dosis (ook wel dosering of hoeveelheid genoemd) ligt.
• Na orale toediening van chondroïtinesulfaat wordt de maximale concentratie van chondroïtinesulfaat in het bloed bereikt in ongeveer 4 uur.
• Chondroïtine is geclassificeerd als “symptomatic slow acting drug in osteoarthritis’ (SYSADOA)”,  dat wil zeggen dat het enige tijd (veelal 1 tot 2 maanden) duurt  alvorens het effect van suppletie (het slikken) merkbaar is.
• In Europa worden glucosamine en chondroïtinesulfaat sinds 1980 gebruikt om osteoartritis (OA) bij mensen te behandelen.
• Glucosaminesulfaat is sinds 2005 in Nederland geregistreerd als niet receptplichtig geneesmiddel voor de behandeling van knieartrose.
• Glucosamine en chondroitine zijn voedingssupplementen  en vallen daarom in Nederland niet onder de wet op geneesmiddelenvoorziening, maar onder de levensmiddelentwetgeving oftewel de warenwet. Het is voor de warenwet niet verplicht de werkzame dosering (hoeveelheid) of bijwerkingen op de verpakking van voedingssupplementen te zetten.
• Artrose is een aandoening waarbij het kraakbeen wordt afgebroken en ook het bot onder het kraakbeen vervormt. De kwaliteit van zowel het kraakbeen als bot gaat geleidelijk achteruit of anders gezegd, artrose ontstaat wanneer het evenwicht tussen de aanmaak en afbraak van het hyaluronzuur verstoord is, waardoor de functie van het synoviale vocht aangetast wordt.
• Reumatoïde artritis is een ontstekingsziekte waarbij er een ontsteking in het gewrichtskapsel zit.

Onderzoeksvraag:
Teveel lichaamsgewicht, inclusief overgewicht en obesitas, is een van de belangrijkste factoren die de menselijke gezondheid beïnvloeden en speelt een belangrijke rol bij de wereldwijde ziektelast. Carotenoïden dienen als voorlopers van vitamine A-gerelateerde retinoïden en worden geacht potentiële effecten te hebben op vele ziekten. Echter, de invloed van carotenoïden op mensen met overgewicht is onduidelijk en daarom werd dit overzichtsartikel uitgevoerd.

Verlaagt het slikken van carotenoïdensupplementen (lycopeen, astaxanthine, cryptoxanthine, α-caroteen en β-caroteen) het lichaamsgewicht, de BMI en de buikomtrek van mensen met overgewicht (BMI>25) of obesitas (BMI>30)?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 7 RCT’s en 8 observationele studies met in totaal 28944 deelnemers.
De interventieduur (duur van de studie) varieerde tussen 20 dagen en 16 weken.

De dosering van de carotenoïden varieerde tussen 1.2 en 60 mg per dag.

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden dat een laag serum carotenoïdengehalte de kans op het krijgen van overgewicht en obesitas significant met 73% [OR = 1.73, 95% BI = 1.57 tot 1.91, p 0.001] verhoogde.
Significant wil zeggen, er is een verband bij een 95% betrouwbaarheid.

De onderzoekers vonden dat het slikken van carotenoïdensupplementen het lichaamsgewicht van mensen met overgewicht of obesitas significant verlaagde [SMD = -2.34 kg, 95% BI = -3.80 tot -0.87 kg, p 0.001].
Significant wil zeggen, er kan met 95% zekerheid gezegd worden, dat het slikken van carotenoïdensupplementen het lichaamsgewicht van mensen met overgewicht of obesitas werkelijk verlaagde.

De onderzoekers vonden dat het slikken van carotenoïdensupplementen de BMI van mensen met overgewicht of obesitas significant verlaagde [SMD = -0.95 kg/cm², 95% BI = -1.88 tot -0.01 kg/cm², p 0.001].
Significant omdat de gevonden p-waarde van 0.001 kleiner was dan de p-waarde van 0.05.

De onderzoekers vonden dat het slikken van carotenoïdensupplementen de buikomtrek van mensen met overgewicht of obesitas significant verlaagde [SMD = -1.84 cm, 95% BI = -3.14 tot -0.54 cm, p 0.001].

De onderzoekers concludeerden dat het dagelijks slikken van 1.2 tot 60 mg carotenoïdensupplementen (lycopeen, astaxanthine, cryptoxanthine, α-caroteen en β-caroteen) het lichaamsgewicht, de BMI en de buikomtrek van mensen met overgewicht of obesitas verlaagde. Verder verlaagde het hebben van een laag serum carotenoïdengehalte de kans op het krijgen van overgewicht en obesitas.

Oorspronkelijke titel:
The association between carotenoids and subjects with overweight or obesity: a systematic review and meta-analysis by Yao N, Yan S, […], Cui W.

Link:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33977977/

Extra informatie van El Mondo:
Vind hier meer studies over het slikken van carotenoïdensupplementen en overgewicht.

Om te weten hoeveel carotenoïden in het lichaam zit, wordt het gehalte van carotenoïden in het serum van het bloed gemeten. Het serum carotenoïdengehalte in het lichaam kan verhoogd worden door producten te eten die veel carotenoïden bevatten en/of carotenoïdensupplementen te slikken.

Heb ik overgewicht? Zoja, hoeveel kg moet ik dan afvallen om op gezond gewicht te komen.

Welke maaltijden zijn geschikt voor mensen met overgewicht?

 

Hieronder vindt u wetenschappelijke onderzoeken (overzichtsartikelken) naar de realatie tussen rijst en ziektes:
Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van RCT's geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Is het zinvol om voedingssupplementen te slikken?”. Ja bij een positieve conclusie en nee bij een negatieve conclusie.

Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van cohort of patënt-controle studies geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Moet ik mijn voedingspatroon veranderen of niet?”.

1. Bruine rijst is beter voor het lichaam dan witte rijst
2. Dagelijks rijst eten verhoogt chronische ziekten onder vrouwen

HOE GEZOND IS MIJN VOETBALAVOND?
      - 1 borrelschotel Hollands (320 gram) +
      - tapas serranohamrolletjes met roomkaas (100 gram) +
      - tapas vannamei garnalen met chili citroen (100 gram) +
      - 2 flesjes sportdrank Aquarius orange (1000 ml)

Aan de tabel "voedingswaarden PER 100 GRAM / PER 100 ML" is NIET te zien hoe gezond mijn voetbalavond is. 
Dat is ALLEEN te zien wanneer deze VOEDINGSWAARDEN en de GEGETEN PORTIES ingevuld worden in de 7-punten voedingsprofielapp.

7-punten voedingsprofiel van mijn voetbalavond van 1922 kcal ziet als volgt uit:
61.91   En% vet
25.90   En% verzadigd vet
18.22   En% koolhydraten
16.98   En% suikers
0.38     gram vezels per 100 kcal
19.11   En% eiwit
0.62    gram zout per 100 kcal

Conclusie:
Mijn voetbalavond bevat teveel vet, teveel verzadigd vet, teveel zout en te weinig vezels.

U moet in het VOLGENDE PRODUCT / MAALTIJD corrigeren voor het hoge vetgehalte, het hoge verzadigd vetgehalte, het hoge zoutgehalte en het lage vezelgehalte.

Uw VOLGEND PRODUCT / MAALTIJD mag maximaal 8.09 En% vet, maximaal 0 En% verzadigd vet, minimaal 2.22 gram vezels per 100 kcal en maximaal 0 gram zout per 100 kcal bevatten.

Deze PRODUCTEN / MAALTIJDEN in de supermarkt bevatten maximaal 8.09 En% vet, maximaal 0 En% verzadigd vet, minimaal 2.22 gram vezels per 100 kcal en maximaal 0 gram zout per 100 kcal bevatten.

HOE GEZOND IS MIJN VOETBALAVOND?
      - Een halve AH borrelschotel (167.5 gram) +
      - 4 blikjes Heineken bier (1420 ml) +
      - 2 croquetten (120 gram, bereid in de oven)

Aan de tabel "voedingswaarden PER 100 GRAM / PER 100 ML" is NIET te zien hoe gezond mijn voetbalavond is. 
Dat is ALLEEN te zien wanneer deze VOEDINGSWAARDEN en de GEGETEN PORTIES ingevuld worden in de 7-punten voedingsprofiel app.

7-punten voedingsprofiel van gezonde snacks ziet als volgt uit:
1. maximaal 35 En% vet
2. maximaal 10 En% verzadigd vet
3. maximaal 70 En% koolhydraten
4. maximaal 25 En% suikers
5. minimaal 1.3 gram vezels per 100 kcal
6. maximaal 35 En% eiwit
7. maximaal 0.3 gram zout per 100 kcal

7-punten voedingsprofiel van mijn voetbalavond samen van 1511 kcal  ziet als volgt uit:
42.88   En% vet
14.47   En% verzadigd vet
20.65   En% koolhydraten
1.11     En% suikers
14.06  gram vezels per 100 kcal
8.35    En% eiwit
0.41    gram zout per 100 kcal

Conclusie:
Mijn voetbalavond bevat teveel vet, teveel verzadigd vet en teveel zout.

U moet in het VOLGENDE PRODUCT / MAALTIJD corrigeren voor het hoge vetgehalte, het hoge verzadigd vetgehalte en het hoge zoutgehalte.

Uw VOLGEND PRODUCT / MAALTIJD mag maximaal 27.12 En% vet, maximaal 5.53 En% verzadigd vet en maximaal 0.19 gram zout per 100 kcal bevatten.

Deze PRODUCTEN / MAALTIJDEN in de supermarkt bevatten maximaal 27.12 En% vet, maximaal 5.53 En% verzadigd vet en maximaal 0.19 gram zout per 100 kcal.
 

Onderzoeksvraag:
Er zijn verschillende mechanismen voorgesteld voor het effect van vitamine E op het gewichtsverlies. Toch hebben verschillende interventionele onderzoeken (studies in mensen) met een breed scala aan doseringen en tijdsduur tegenstrijdige resultaten opgeleverd en daarom werd dit overzichtsartikel uitgevoerd.

Verlaagt het slikken van vitamine E supplementen het krijgen van overgewicht?

Studieopzet:
Dit overzichtsartikel bevatte 24 RCT’s.

Resultaten en conclusies:
De onderzoekers vonden geen verband tussen het slikken van vitamine E supplementen en gewichtsverlies [WMD = 0.15, 95% BI = -1.35 tot 1.65, p = 0.847].
Niet significant omdat de gevonden p-waarde van 0.0847 groter was dan de p-waarde van 0.05.

De onderzoekers vonden geen verband tussen het slikken van vitamine E supplementen en het verlagen van de BMI [WMD = 0.04, 95% BI = -0.29 to 0.37, p = 0.815].

De onderzoekers vonden geen verband tussen het slikken van vitamine E supplementen en het verlagen van de buikomtrek [WMD = -0.19 kg, 95% BI = -2.06 to 1.68, p = 0.842].

De onderzoekers vonden in de subgroepenanalyses dat het slikken van vitamine E supplementen de BMI van mensen met een normale BMI (18.5 tot 24.9) significant verhoogde [p = 0.047].

De onderzoekers concludeerden dat het slikken van vitamine E supplementen de BMI van mensen met een normale BMI (18.5 tot 24.9) verhoogde.

Oorspronkelijke titel:
Can vitamin E supplementation affect obesity indices? A systematic review and meta-analysis of twenty-four randomized controlled trials by Emami MR, Jamshidi S, […], Aryaeian N.

Link:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33632535/

Extra informatie van El Mondo:
Vind hier meer studies over vitamine E, BMI en overgewicht.

Heb ik overgewicht?

HOE GEZOND ZIJN MIJN ONTBIJT, LUNCH EN AVONDETEN SAMEN?
- Ontbijtdrank goede morgen kiwi aardbei banaan (400 ml)
- Thin crackers met ricotta-fetaspread en asperges
  (per persoon, Allerhande Wereldsmaken, pagina 161)
- Vega poké bowl
  (per persoon, Allerhande Wereldsmaken, pagina 31)
- Roomtoetje vanillesmaak (200 gram)

Aan de tabel "voedingswaarden "PER 100 GRAM/PER 100 ML/PER PERSOON (p.p.) " is NIET te zien hoe gezond mijn ontbijt, lunch en avondeten samen zijn.
Dat is ALLEEN te zien wanneer deze VOEDINGSWAARDEN en de GEGETEN PORTIES ingevuld worden in de 7-punten voedingsprofiel app.

7-punten voedingsprofiel van gezonde maaltijden ziet als volgt uit:
1. maximaal 35 En% vet
2. maximaal 10 En% verzadigd vet
3. maximaal 70 En% koolhydraten
4. maximaal 25 En% suikers
5. minimaal 1.3 gram vezels per 100 kcal
6. maximaal 35 En% eiwit
7. maximaal 0.3 gram zout per 100 kcal

Maximaal 35 En% vet wil zeggen, dat het aantal gram vet maximaal 35% bijdraagt aan het totale caloriegehalte (kcal) van het desbetreffende product/de maaltijd/het dieet.

7-punten voedingsprofiel van mijn ontbijt, lunch en avondeten samen van 1521 kcal ziet als volgt uit:
37.04   En% vet
11.48   En% verzadigd vet
45.23   En% koolhydraten
23.83   En% suikers
1.97    gram vezels per 100 kcal
13.78   En% eiwit
0.27    gram zout per 100 kcal

Conclusie:
Mijn ontbijt, lunch en avondeten bevatten samen teveel vet (2.04 En% boven de norm van 35 En%) en teveel verzadigd vet (1.48 En% boven de norm van 10 En%).

U moet in het VOLGENDE PRODUCT/DE MAALTIJD corrigeren voor het hoge vetgehalte en het hoge verzadigd vetgehalte.
Uw VOLGEND PRODUCT/MAALTIJD mag maximaal 32.96 En% vet en maximaal 8.52 En% verzadigd vet bevatten.

Deze PRODUCTEN/MAALTIJDEN in de supermarkt bevatten maximaal 32.96 En% vet en maximaal 8.52 En% verzadigd vet

Wetenschappelijkes studies (overzichtsartikelen) over het voorkomen van oxidatieve stress:
Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van RCT's geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Is het zinvol om voedingssupplementen te slikken?”. Ja bij een positieve conclusie en nee bij een negatieve conclusie.

Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van cohort of patënt-controle studies geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Moet ik mijn voedingspatroon veranderen of niet?”.

1. Carotenoïdensupplementen verlagen ontstekingen
2. Gember verlaagt causaal oxidatieve stress
3. Coënzym Q10 supplementen verlagen oxidatieve stress
4. Probiotica en prebiotica verlagen onstekingen bij suikerpatiënten
5. Coënzym Q10 supplementen verlagen ontstekingen in patiënten met coronaire hartziekte
6. Probiotica en prebiotica verlagen onstekingen bij suikerpatiënten

XXXXXXXXXXXXXXX

• Een teveel aan vrije radicalen of een tekort aan antioxidanten zorgt voor oxidatieve stress: een beschadiging aan de gezonde weefsels en cellen in het lichaam. Oxidatieve stress leidt tot (chronische) ontstekingen en omgekeerd leiden ontstekingen tot oxidatieve stress.
• Chronische ontstekingen kunnen leiden tot ziekten, zoals hart- en vaatziekten en COPD.
• Oxidatieve stress kan gemeten worden aan de hand van de volgende parameters (de biomerkers): het gehalte aan glutathione-peroxidase, superoxide dismutase, catalase, totale antioxidantencapaciteit en malondialdehyde.

Wetenschappelijkes studies (overzichtsartikelen) over het voorkomen van oxidatieve stress:
Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van RCT's geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Is het zinvol om voedingssupplementen te slikken?”. Ja bij een positieve conclusie en nee bij een negatieve conclusie.

Één zwaluw maakt nog geen zomer. Dus een énkele wetenschappelijke studie over een bepaald onderwerp zegt niet zoveel maar een overzichtsartikel (=een verzameling van wetenschappelijke studies over een bepaald onderwerp) van cohort of patënt-controle studies geeft wel antwoord op de volgende vraag:
”Moet ik mijn voedingspatroon veranderen of niet?”.

1. Gember verlaagt causaal oxidatieve stress
2. Coënzym Q10 supplementen verlagen oxidatieve stress
3. Probiotica en prebiotica verlagen onstekingen bij suikerpatiënten
4. Coënzym Q10 supplementen verlagen ontstekingen in patiënten met coronaire hartziekte
5. Probiotica en prebiotica verlagen onstekingen bij suikerpatiënten

XXXXXXXXXXXXXXX

• Een teveel aan vrije radicalen of een tekort aan antioxidanten zorgt voor oxidatieve stress: een beschadiging aan de gezonde weefsels en cellen in het lichaam. Oxidatieve stress leidt tot (chronische) ontstekingen en omgekeerd leiden ontstekingen tot oxidatieve stress.
• Chronische ontstekingen kunnen leiden tot ziekten, zoals hart- en vaatziekten en COPD.
• Oxidatieve stress kan gemeten worden aan de hand van de volgende parameters (de biomerkers): het gehalte aan glutathione-peroxidase, superoxide dismutase, catalase, totale antioxidantencapaciteit en malondialdehyde.